Olga Tokarczuk, Το Αρχέγονο κι οι Άλλοι Καιροί (NOΜΠΕΛ 2018)

                                           Το Αρχέγονο κι οι Άλλοι Καιροί, Όλγκα Τόκαρτζουκ
                                                              Είδος: Ιστορικό/ Αλληγορικό
                                                                              Βαθμολογία 8,5/10

                                                                               

Εκδόσεος Καστανιώτη, 2016

Μετάφραση Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου

Σελίδες 268

Πρωτότυπος Τίτλος Prawiek i inne czacy

Τιμή στην αγορά 15, 51€- 9, 54€

Φέτος ανακοινώθηκε και το Νόμπελ του 2018 το οποίο απονεμήθηκε από κοινού στον Αυστριακό  Πήτερ Χάντκε και στην Πολωνή Όλγα Τόκαρτσουκ.

Η Πολωνή ψυχολόγος, γεννημένη το 1962, έκαμε αίσθηση με ένα έργο ,στο σύνολό του, ανατρεπτικό, που απηχεί τις προοδευτικές της απόψεις, και τις επιρροές της από τον Καρλ Γιουνγκ, συντασσόμενη μάλιστα επίσημα με την παράταξη των Πρασίνων.
 Το τελευταίο της, μάλιστα, βιβλίο "Τα Βιβλία του Ιακώβ", 2014) την έθεσε στο στόχαστρο ακροδεξιών κύκλων.

Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό γνώρισε την Όλγκα Τόκαρτσουκ από τη μετάφραση του βιβλίου της "Το "Αρχέγονο και οι άλλοι Καιροί", και με αυτό θα μυηθούμε τώρα στο συγγραφικό σύμπαν της Πολωνής Τόκαρτσουκ - Νομπελίστριας πλέον.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το Αρχέγονο είναι ένα χωριό καλυμμένο από την αχλύ του θρύλου, που το προστατεύουν ακροβολισμένοι στα τέσσερα σημεία του ορίζοντά του, οι τέσσερις Αρχάγγελοι όπως μας τους παραδίδει η βιβλική παράδοση: Ο Μιχαήλ, ο Γαβριήλ, ο Ραφαήλ και ο Ουριήλ.

Μέσα στα στενά αυτά όρια, ξετυλίγονται οι ζωές των απλών χωρικών, από τα χρόνια του Α Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τη σύγχρονη εποχή, διασχίζοντας την Ιστορία της Πολωνίας.
Στο επίκεντρο, η μυλωνού Γκενοβέφα κι ο σύζυγός της, Μιχάλ, η κόρη τους, η Μίσια, και ο μικρός γιος της οικογένειας ο Ίζίντορ, που πάσχει από υδροκεφαλία, όμως έχει μάθει να αφουγκράζεται τους σπαραγμούς της αγάπης και να ψηλαφεί την άλγεβρα του κόσμου.
Δίπλα τους χαρακτηριστικές φιγούρες, όπως ο προυχοντας του χωριού, ο παπάς, η αλαφροίσκιωτη Φλορεντίνκα, η απόβλητη πόρνη Σταχούλα, ένας φυγάς που απαρνήθηκε τον κόσμο...
Στο ομιχλώδες αυτό τοπίο οι μικροί δρουν, ζουν, πονούν και- τελικά- αλέθονται από τα θραύσματα της ίδιας της Ιστορίας και του πανδαμάτορα χρόνου.

Σε μια ονειροφαντασία περνούν οι καιροί, οι στρατοί, οι ζωές και μόνον η ανθρώπινη οδύνη μένει σταθερή...

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

 Η Όλγκα Τοκαρτσουκ είναι, εδώ και χρόνια, μια δεσπόζουσα προσωπικότητα στον χώρο των πολωνικών γραμμάτων, μέχρι τη φετινή χρονιά που τη δικαίωσε με το Βραβείο Νόμπελ.

Το έργο της, τολμηρό, ξεσήκωσε πολιτικές θύελλες προκαλώντας τη μήνιν των φασιστικών κύκλων.
Στα ελληνικά, όμως, έχει μεταφραστεί μόνο ένα από τα πρώτα της βιβλία , που έγραψε στα μέσα της δεκαετίας του 90.
Πρόκειται για το αλληγορικό μυθιστόρημα , "Το Αρχέγονο και οι Άλλοι Καιροί".
Στην αλληγορία της αυτή, η νεαρή τότε Τοκαρτσούκ αναπτύσσει μια μικρή κοσμογονία, στήνοντας ένα φανταστικό σκηνικό- ζυμωμένο, όμως, από τα οικεία υλικά της πολωνικής επαρχίας, της καθολικής παράδοσης και των μικρών ανθρώπων.
Το όνομα του πολωνικού χωριού που επινοεί η Τόκαρτσουκ , ενδεικτικό: "Αρχέγονο". Δηλαδή, ένας κόσμος πρωτόλειος, ακατέργαστος κι ανόθευτος:
Στο χωριό αυτό κυριαρχεί ένας κοινωνικός πριμιτιβισμός ως αντίβαρο στην αστική ματαιοδοξία που άρχισε να αναφύεται το 19ο αιώνα- κυρίως με τη Βιομηχανική Επανάσταση και την γέννηση της ελεύθερης αγοράς για να κορυφωθεί τον 20ο αιώνα.
Εδώ τίποτα από αυτά δεν αγγίζει το μικρό χωριό, όπου ο άνθρωπος συμφιλιώνεται ξανά με τη φύση, σε μια ανάσχεση και αντιστροφή της ρήξης του αστικού τοπίου με το φυσικό περιβάλλον.
Το Αρχέγονο είναι ένας περίκλειστος μικρόκοσμος , με την τυπική ανθρωπογραφία της ημιαγροτικών κοινωνιών της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης.
Εντούτοις, δεν πρόκειται για ένα τυπικό ιστορικό μυθοστόρημα, αφού η έμπνευσή της Τόκαρτσουκ είναι διαποτισμένη από έναν παράξενο "ανιμισμό που παραπέμπει στον μαγικό ρεαλισμό που διαπνεέι την λατινοαμερικάνικη σχολή, με προεξάρχοντες τον Γκαμπριέλ Μαρία Μαρκές, ακόμη και την Ιζαμπέλλα Αλιέντε.
Παρόλαυτά, το βιβλίο της Τόκαρτσουκ υπακούει σε μια συγγραφική οικονομία στην πλοκή, έναν εκφραστικό μινιμαλισμό, και μεγάλα άλματα στον χρόνο, απέχοντας από μακροσκελή έργα της κλασσικότροπης γραφής, παρά τη βαθυστόχαστη διάθεση που το διακρίνει.
Η ατμόσφαιρα στο "Αρχέγονο" παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος, ομιχλώδης κι ακαθόριστα υποβλητική, συγχωνεύοντας αξεδιάλυτα το υπερφυσικό στοιχείο με τον ρεαλιστικό ρουν των γεγονότων, φέρνοντάς μου στο νου το αυστριακό εκείνο αόριστο χωριο όπου ο Μαρκ Τουέιν ξετύλιξε το φιλοσοφικων αποχρώσεων φλεγματικό δράμα του, "Ο Μυστηριώδης Ξένος".
Και στο Αρχέγονο, λοιπόν, όλες οι βαθμίδες της Δημιουργίας- άγγελοι , άνθρωποι, ποταμοί, αμανίτες συμπλέκονται σε έναν χορό γεγονότων και συναισθημάτων.Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί λόγου χάρη, το Φεγγάρι που και στο "Αρχέγονο" προσωποποιείται, καθώς αναμετράται ανατρεπτικά με την ανθρώπινη μοίρα - άλλοτε φθονερό, άλλοτε εκκλιπαρώντας λίγη κατανόηση να το λυτρωσεί από τη μοναξιά του- με τον ίδιο τρόπο που η φιγούρα της Πανσεληνου (Luna)- φθονερή, θανατερή και μόνη-συνδιαλέγεται με τη "Νύφη" στο "Ματωμένο Γάμο" του Ανδαλουσιάνου ποιητή, του αντιφασίστα Federico Garcia Lorca.
Τα παραμυθιακά στοιχεία ξεθωριάζουν και αποχωρούν σταδιακά από το προσκήνιο προς το φινάλε, όσο επελαύνει ο τεχνικός πολιτισμός και ο εκσυγχρονισμένος τρόπος ζωής που απέκοψε τον σύγχρονο άνθρωπο από το όνειρο και τη φύση(Σκηνές όπως η επιστροφή της Ανελούκ ή το γηροκομείο).
Από αυτό το παραμυθιακό κλίμα ως την κλιμακωτή "απομάγευση", πάντως, ξεπηδούν βαθιές αλήθειες της ζωή:
Ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια, ο πόλεμος, ο ματαιωμένος έρωτας, ανακύπτουν μέσα από τις σχεσεις των ηρώων με τον περίγυρό τους και την Ιστορία.
Κάθενας στο βιβλίο παίρνει τον χώρο του σε μικρά, εναλλασσόμενα κεφάλαια που εισάγονται πάντα με το στερεοτυπικό προοίμιο "Ο Καιρός του/ της..." , παρουσιάζοντας τον Καιρό του καθενός σε μια ιδιότυπη σκυταλοδρομία.
Έτσι - αφενός έχουμε μια ψυχογραφική προσέγγιση, που φέρνει υφολογική ποικιλομορφία, από την άλλη, υποβάλλονται και πολιτικοί υπαινιγμοί, όπως μια ελαφρώς σκωπτική στάση προς την Εκκλησία- που εκπροσωπείται από τον "μάλλον φαιδρό παπά"- ή  η "παλιά αριστοκρατία" που αποχωρεί στον νέο κόσμο που αναφύεται βίαια από τια ιδεολογικές ανακατατάξεις του Β Παγκοσμιου Πολέμου.
Η διάλυση της Αυστροουγγαρίας, η γερμανική κατοχή , ο ελευθερωτής Κόκκινος Στρατός που μετουσιώθηκε σε νέο δυνάστη, ενόσο εγκαθίδρυόταν το Κομμουνιστικό καθεστώς, όλοι οι σταθμοί του πολυτάραχου 20ου αιώνα στην Πολωνία, περνούν σα φωτογραφικό φλας, με ενδεικτικές παρουσίες που αναστατώνουν το χωριό.
Η Ιστορία εισχωρεί εμβόλιμα στον μικρόκοσμο και του δημιουργεί ρήγματα χωρίς να ανατρέψει,δυναμικά όμως, τις νομοτέλειές του.
Σε τριτογενές επίπεδο η Τόκαρτσουκ επιχειρεί μια φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου, με έναν τρόπο που προσδίδει μια ιδιαίτερη "λάμψη"στοχαστή στον πιο αδικημένο ήρωά της:
Όπως, λοιπόν, ο Αριστοτέλης χώρισε το κοσμοείδωλο σε τριαδικότητες, βρίσκοντας την "αρετή" (μέτρο) στο μέσον τους (λ.χ. 2- 6- 10 / 
έλλειψη- μέσον- υπερβολή / 
δειλία- σύνεση- αποκοτιά),
 όπως ο Πυθαγόρας αναζήτησε χρυσές τριάδες στο "Θεώρημά" του (κάθετες πλευρές 3-4, με υποτείνουσα 5), 
έτσι η Τόκαρτσουκ, μέσω του  πιο ευάλωτου ήρωά της, φιλοσοφεί τον κόσμο αναζητώντας τη νομοτελειά του σε τετραδικές ισορροπίες!
Είναι μια ιδιότυπη φιλοσοφία που επισκοπεί σταθμούς του ανθρώπινου πνέυματος από τους Προσωκατικούς ως την καββάλα.
Ο ερωτοχτυπημένος Ιζιντόρ, με την υδροκεφαλία του, συγκινεί κι εκπλήσσει.Στην ουσία, ο ήρωας αυτός αποτελεί φόρο τιμής σε  κείνους, που η ιδιαιτερότητά τους αποτρέπει την ένταξή τους στης καθεστυκύίες νόρμες της μάζας και κομίζει κάτι από την απολυτότητα των αγνών και τη μοναξιά των Διαφορετικών.
Στον Ιζιντόρ η λατινική "anima"- όπως και στις περιπτώσεις της Φλορεντίνκα και της πόρνης Σταχούλας- συντρίβεται από τη σκληρή πραγματικότητα.
Υπάρχει όμως και μια ακόμη πλευρά, καθώς, στο πρόσωπο του ανυποψίαστου Ιζιντόρ- όσο πουθενά ίσως στο βιβλίο- το άτομο αναμετράται με τον ολοκληρωτισμό,όπως τον δοκιμασαν χώρες στη σφαιρα επιρροής του σταλινισμού.
Κάπως έτσι, μέσα από το οικογενειακό δράμα, στο "Αρχέγονο" προβάλλονται σχεδόν σιβυλλικά, σπαράγματα από ιστορικές στιγμές της Πολωνίας που ξεκάθαρα υποτάσσονται στο πρίσμα του ατόμου.
Άλλωστε το ίδιο μωσαικό της Ιστορίας αυτού του κόσμου, αποτελείται απο δισεκατομμύρια ψηφίδες , δηλαδή την προσωπική πορεία των δισεκατομμυρίων μικρών ανθρώπων που πέρασαν από τον πλανήτη αυτόν, κι έγιναν λεία ηγετών, φιλοδοξιών και ανακατατάξεων.
Αυτήν ,ακριβώς, την παρουσία των μικρών, αναδεικνύει η προοδευτική Νομπελίστρια ,και σε αυτούς δίνει φωνή, αρθρώνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα υπόκωφο αίτημα ειρήνης.Υπό αυτήν τη σκοπιά το Αρχέγονο συνιστά ένα πολιτικό βιβλίο, χωρίς το ίδιο να υπαγορεύει πουθενά επέφρασμένα σχόλια, συγκεκριμένες στάσεις ή σχηματοποιημένες αξίες.
Όπως, δηλαδή, κάθε ουσιαστική αλληγορία.
Το "Αρχέγονο και οι Άλλοι Καιροί",λοιπόν, χωρίς δυναμικές εξάρσεις και συναισθηματικές κορυφώσεις που θα ταξίδευαν τον αναγνώστη ,κυλά με μια φυσικότητα σαν την ίδια τη ζωή, κι έτσι διατηρεί μια ιδιότυπη δυναμική, ενχαράσσοντας τα βαθυστόχαστα νοήματά του στην ψυχή του αναγνώστη.
Το "Αρχέγονο κι οι Άλλοι Καιροί" αποτελεσε ένα ενθαρρυντικό δείγμα μιας δυνατής πέννας, που τα επόμενα χρόνια μεγαλούργησε και κατέκτησε τη λογοτεχνική κορυφή.
          Εύχομαι σύντομα το Νόμπελ αυτό να γίνει αφορμή ώστε να μεταφραστούν στα ελληνικά και άλλα σημαντικά βιλία της Τόκαρτσουκ ειδικότερα οι βραβευμένες με BookerPrize "Πτήσεις" και "Τα Βιβλία του Ιακώβ", που πυροδότητσαν την οργή των ακροδεξιών κύκλων.
Σίγουρα, η συσκοτισμένη σήμερα κοινωνια της Κρίσης, με τον φασισμό να την ζώνει με όλα του τα πολλαπλά πρόσωπα, έχει ανάγκη από ανοιχτόμυαλες φωνές και ταλαντούχες γραφίδες να της θυμίσουν ξεχασμένες αξίες και να της κεντρίσουν ξανά τα ευγενή αντανακλαστικά της αντίστασης και της αλληλεγγύης , που αποτελούν ανάχωμα σε κάθε είδους φασισμό.

                                          ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ 

Η Όλγα Ναβόγια Τοκάρτσουκ (πολωνικά: Olga Nawoja Tokarczuk‎, γεννηθείσα στο Σούλεχουφ κοντά στην Ζιελόνα Γκούρα, στις 29 Ιανουαρίου 1962) είναι πολωνή συγγραφέας, ακτιβίστρια και διανοούμενη, η οποία έχει περιγραφεί ως μια από τις καλύτερες και πιο επιτυχημένες συγγραφείς της γενιάς της.

 Το 2018, κέρδισε το Διεθνές βραβείο Μπούκερ για το μυθιστόρημά της Πτήσεις. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το έτος 2018 (βραβεύτηκε το 2019).Έχει έναν γιο τον 33χρονο ψυχολόγο Zbigniew Fringas