Το Γκαμπί της Βασίλισσας, Γουόλτερ Τεβίς
Είδος Κοινωνικό Δράμα
Βαθμολογία :8,5/10
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μέσα της δεκαετίας του 50:
Η 8χρονη Ελίζαμπεθ Χάρτον χάνει και τους δυο γονείς του τη νύχτα ενός τροχαίου και μεταφέρεται στο Ορφανοτροφείο του Κεντάκι.
Εκεί θα συναντήσει τη Τζολίν μια ορφανή Αφροαμερικανίδα με τολμηρές ιδέες.
Σε μια της περιπλάνηση η μικρή Μπεθ θα συναντήσει τον κατηφή επιστάτη Σνάιμπελ να παίζει ένα παράξενο παιχνίδι με φιγούρες πανω σε ένα πεδίο με ασπρόμαυρα τετράγωνα: Το Σκάκι!
Κάτω από το συνοφρυωμένο βλέμμα του σιωπηλού επιστάτη η μικρή Μπεθ θα μυηθεί στο σκακιστικό σύμπαν που την απορροφά ολοκληρωτικά.Κι ενώ το σκακιστικό ταλέντο της απεέυθερώνεται, η Διευθύντρια του Ιδρύματος θα την ανακαλύψει και θα της απαγορεύσει να ασχολείται με το σκάκι.
Η υιοθεσία της Μπεθ από μια οικογένεια, όμως, θα της ανοίξει εκ νέου τον δρόμο για το όνειρό της και την επέλασή της ως την Κορυφή του Παγκόσμιου Σκακιού, όσο εκείνη παλεύει να φτάσει στην Αυτογνωσία...
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Το "Γκαμπί της Βασίλισσας" ανήκει σε μια ξεχωριστή κατηγορία βιβλίων που έχουν ως θεματικό τους άξονα το σκάκι.
Σε ορισμένα πλοκή εξακτινώνεται σε πιο πολυπρόσωπο πεδίο, όπως το Οχτώ , ο Πίνακας της Φλάνδρας" , το Ρουά ματ τυου Ντοναχιού.
Άλλα είναι όμως προσωποκεντρικά , εστιάζοντας στο εσωτεριλό δράμα ενός συγκεκριμένου πρωταγωνιστή.
Ανάμεσά στα σκακιστικά μυθιστορήματα ψυχογραφικών διαθέσεων του ενός πρωταγωνιστή φυσικά δεσπόζει η αριστουργηματική "Σκακιστική Νουβέλα" του Στέφαν Τσβάιχ κι ακολουθεί η "Αμυνα του Λούζιν" του Ναμπόκοφ.
Σε παρεμφερή διάθεση κινείται το "Γκαμπί της Βασίλισσας" με μια σημαντική διαφοροποίηση η οποία υποδηλώνεται κι από τον τίτλο του.
Εδώ, το ιδιοφυές πρόσωπο που διαπρέπει στο σκάκι είναι γυναίκα κόντρα στις προκαταλήψεις του καιρού της στην Αμερική του 1970.Η Μπεθ Χάρμον.
Ορφανή, εσωστρεφής, τελειομανής, δίχως φίλες, υπακούει στη συνθήκη της μοναχικότητας που διέπει τις σκακιστικές φιγούρες της Λογοτεχνίας ως απότοκο της στερεοτυπικής αντίληψης περί μοναχικής εκκεντρικότητας των σκακιστών.
Μέντοράς της ένας ταπεινός και σιωπηλός άνδρας, και σημεία έμπνευσής της εμβληματικές μορφές της σκαστικής ιστορίας όπως ο ευφυής Μόρφι ή η πρωτη γυναίκα παγκόσμια πρωταθλήτρια Vera Menchik
Μέσα στο κείμενο παρελαύνει η προετοιμασία για έναν σκακιστικό αγώνα, ενδεικτικές εικόνες από σκακιστικούς αγώνες μεγάλου κύρους, καθώς και πραγματικές θέσεις από θρυλικές παρτίδες μεταξύ κορυφαίων γκραν μετρ του αιώνα μας, πράγμα που δείχνει νποσο βαθιά έχει μελετήσει ο συγγραφέας το αντικείμενο.
Όροι όπως "Σικελική Άμυνα" ,"Βαριάντα του Δράκου" και "Ινδική Άμυνα", προφανώς θα ακούγονται ανοίκειοι σε όποιον αναγνώστη δεν έχει ασχοληθεί συστηματικά με το σκάκι, εντούτοις αυτό δε θα τον εμποδίσει να κατανοήσει το πνεύμα του βιβλίου και την ψυχολογία της νεαρής του ηρωίδας.
"Το Γκαμπί της Βασίλισσας", κατά βάθος όμως, δεν είναι ένα σκακιστικό μυθιστόρημα παρά το σαφές του θεματολογικό περίβλημα.
Το Γκαμπί της Βασίλισσας είναι μια ελέγεία της μοναξιάς, μια αναζήτηση ταυτότητας, όπως άλλα σκακιστικά έργα κωδικοποιούν αλληγορικά σε μια παρτίδα
ερωτικές ματαιώσεις , αντιπολεμικά μηνύματα και υπαρξιακές αγωνίες του ανθρώπου (Το ΣΚΑΚΙ Μανώλης Αναγνωστακης, "Αχαρτογραφητη Βαριαντα " Έλλη ΄Δέδε.)
Η αγωνία της νίκης, γίνεται ο μοναδικός τρόπος της Ελίζαμπεθ Χάρμον του Γουολ Τέβις να υπάρξει ανάμεσα στους γύρω της κερδίζοντας την αποδοχή τους.
Το παιχνίδι στη σκακιέρα γίνεται δίοδος επικοινωνίας για τη μοναχική μικρή. Η σκακιστική κοινότητα, όπου η Μπεθ αποκτά περίοπτη θέση με τις συντριπτικές της νίκες, υποκαθιστά την αίσθηση της οικογένειας κι η ανταλλαγή απόψεων με τον συμπαίκτη της για τις παρτίδες γίνεται υποκατάστατο της οικογενειακής θαλπωρής.
Αυτό ενισχύεται από την αδυναμία της βασικής ηρωίδας να σταθεί συνεπής απέναντι στις σχέσεις της με τους ανθρώπους.
Αυτό κατέστη πιο εμφανές στην περίπτωση της παιδικής φίλης Τζολίν, μιας φιγούρας που άξιζε να έχει αναδειχθεί περισσότερο, καθώς πλάι στην μονήρη πρωταθλήτρια Μπεθ, αυτή αντιπροσωπεύει το κάλεσμα της νιότης αλλά και την προσπάθεια των μαύρων να αποτινάξουν- επιτέλους- τους ρατσιστικούς περιορισμούς της αμερικάνικης κοινωνίας και να ενταχθούν ισότιμα σε αυτήν, δημιουργικοί και καθ'όλα σεβαστοί. Τη Τζολίν όμως τη συναντούμε καίρια σε αποφασιστικά σημεία της πλοκής.
Ο άλλος πυλώνας κοινωνικότητας είναι ο υφέρπων ερωτισμός ανάμεσα στην Μπεθ και έναν αντίπαλο και μετέπειτα συναθλητή της, που τελικά εξέπεσε στην αθλητική αλληλεγγύη κ μια φιλία που υπερβαίνει τους εγωισμούς.
Ένα ακόμη κεφάλαιο που υποτιμήθηκε και δοθηκε πιο απρόσωπα είναι η σχέση της Μπεθ με τον άνθρωπο που της άνοιξε τις πύλες του σκακιστικού παραδείσου -τον επιστάτη του ορφανοτροφείου Σνάιπελ , με τη συγκινητική κατάληξη να αναδεικνύει το συναισθηματικό έλλειμμα της πορωταγωνίστριας .
Ένιωσα πως δεν ήταν μονάχα η "απροθυμία της Μπεθ για συναισθηματικό δέσιμο", αλλά και ότι ίσως ο συγγραφέας προέκρινε ανισομερώς την αγωνία της πρωταθλήτριας, προσεγγίζοντας πιο επιδερμικά όλες αυτές τις αγωνίες και τις εσωτερικές συγκρούσεις της νεαρής ηρωίδας.
Απουσίασε από την πένα του η ευαισθησία εκείνη που θα μπορούσε να αφουγκραστεί πιο βαθιά τις εσωτερικές φωνές της εύθραυστης γυναικείας φύσης..
Ο Τέβις ωστόσο καταφέρνει να μας κάνει συνοδοιπόρους της Μπεθ σε τούτο το ταξίδι ενηλικίωσης. Ο αναγνώστης καταφέρνει να συμμεριστεί και να συμπονέσει το ξεχωριστό αυτό κορίτσι, που η ασυνάρτητη μοναξιά της μού έφερε στο νου τον νεαρό ορφανό στην Καρδερίνα της Ντόνα Ταρττ.
Κι ύστερα από όλο αυτο το συναρπαστικό σκακιστικο ταξίδι, το φινάλε- όπως το ένιωσα και στη "Σκακιστική Νουβέλα"- με αφησε με μιαν αίσθηση ανολοκλήρωτου καθώς η διαδρομή της ηρωίδας παραμένει ημιτελής χωρίς κάτι να υπαινίσσεται τη λύση του υπαρξιακού της δράματος.
ίσως όμως κι αυτό ακόμη να αποδεικνύει την επιτυχία του συγγραφέα που κατάφερε, να βάλει τη μικρή σκακίστρια στην καρδιά του αναγνώστη και να τον κάνει κοινωνό των αγωνιών της .
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Θα ήθελα εδώ να σχολιάσω την πρόσφατη αγωγή της σκακίστριας και πρώτης Γυναίκας Γκραν Μάστερ (1978) της 80χρονης σήμερα Νόνας Γκαμπριντασβίλι εναντίον του Netflix, διότι σύμφωνα με τη μήνυσή της Γεωργιανής παλαίμαχης σκακίστριας, η εν λόγω σειρά- στο πρόσωπο της πρωταγωνίστριας Μπεθ Χάρμον- υπαινίσσεται εκείνη, παραποιώντας -τάχα- στην ουσία τη δική της ιστορία και υποβαθμίζοντας τα δικά της αληθινά επιτεύγματα στον ανδροκρατούμενο χώρο του σκακιού, σε μια εποχή που όντως ο φεμινισμός ήταν ταμπού κι έκανε τα πρώτα δειλα του βήματα.
Το επίμαχο σημείο που οδήγησε την Γκαμπριντασβίλι να καταφύγει στη δικαστική οδό είναι μια φράση στο τελευταίο κεφαλαιο όταν ο εκφωνητής των αγώνων λέει:
"Το μόνο ασυνήθιστο εδώ [στον θρίαμβο της Μπεθ ]είναι ότι είναι γυναίκα. Αλλά κι αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο στην Ρωσία. Υπάρχει η Νόνα Γκαπριντασβίλι εκεί, αλλά είναι η παγκόσμια πρωταθλήτρια γυναικών και ποτέ της δεν κλήθηκε να αντιμετωπίσει άντρες αντιπάλους»..!
γεγονός απόλυτα ψευδές αφού η Γεωργιανή ειχε παίξει 59 φορές με άντρες αντιπάλους από το 1968.
Η υπεύθυνη δικαστής Βιρτζίνια Έι Φίλιπς, έκανε δεκτή της μήνυσή της κατηγορώντας τη σειρά ότι παραποιεί αληθινα ντοκουμέντα, υποτιμώντας τη Γκαμπριντασβίλι, επειδή παρουσιάζει τη μυθοπλαστική Μπεθ ως την πρώτη Παγκόσμια Πρωταθλήτρια, ενώ υπάρχουν πραγματικές ιστορίες να εμπνεύσουν τις γυναίκες....
Εγώ θεωρώ όμως πως ο Τεβίς είχε την πρόθεση να συγγράψει ένα δράμα ενηλικίωσης, όχι μια βιογραφία, οπότε δεν ξέρω αν θα είχε νόημα να δεσμευτεί ηθικά, μιλώντας για ένα πραγματικό πρόσωπο, σαν την κυρία Γκαμπριντασβίλι.
Κάτι τετοιο θα του στένευε τον αφηγηματικό ορίζοντα και θα του περιόριζε τη δυνατότητα να διεισδύσει στην ψυχή της ηρωίδας του, αφού θα υπήρχε το πραγματικό πρόσωπο να του θέτει ηθικούς, γνωσιακούς και νομικούς ακόμη φραγμούς γύρω από την ιδιωτικότητά της.
Γι' αυτό κατασκεύασε το λογοτεχνικό της alter ego, ακόμη κι αν σε μένα έμεινε ασαφές πού ήθελε να οδηγήσει τελικά την Μπεθ του.
Σωστή κατ'εμέ αυτή του η επιλογή , με αυτήν τη λογική , εντούτοις, ο Τέβις κι οι παραγωγοί μπορούσαν να έχουν διατηρήσει πιο έντονα το στοιχείο της μυθοπλασίας, να μην αναφέρουν τόσα υπαρκτά πρόσωπα και οπωσδήποτε να αποφύγουν την ατυχή αναφορά στην Γκαμπροντασβίλι που τους έβαλε σε μπελάδες .
Είναι πραγματικά κρίμα μια εξαίσια σειρά που αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον για τη μαγεία του σκακιού, -κάνοντάς το ξανά πόλο έλξης για τα νέα παιδιά-
να αμαυρωθεί από τέτοιες μικρότητες...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου