Στάλινγκραντ, Βασίλι Σεμιόνοβιτς Γκρόσμαν
Είδος Ιστορικό Δράμα
Βαθμολογία 8,5/10
Αριθμός Σελίδων 984
Ημ/ νια Κυκλοφορίας 6/ 2021
Μτφ Γιώργος Μπλάνας
Αισθάνομαι, όμως... "τυχερή", που δεν το εχω ακόμη διαβάσει γιατί, το 2021, οι εκδόσεις Γκοβόστη προχώρησαν στην έκδοση και του άλλου σπουδαίου κι εκτεταμένου του έργου, το "Στάλινγκραντ", το οποίο αποτελει το πρώτο μέρος του έργου "Ζωή και Πεπρωμένο", συνθέτοντας μαζί του μιαν εμβληματική μυθιστορηματική ολότητα, σε μορφή διλογίας. Έτσι τώρα έχουμε τη σωστή σειρά.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Βρισκόμαστε στα 1942, με τα ναζιστικά στρατεύματα του Στρατάρχη Πάουλους στις παρυφές της βιομηχανικής πόλης του Στάλινγκραντ.
Η πένα του Γκρόσσμαν μας συστήνει αρχικά έναν οικογενειάρχη σε μια κολεκτίβα ο οποίος καλείται να πάει να πολεμήσει, αφήνοντασς πίσω γυναίκα και παιδιά.
Κατόπιν μεταφερόμαστε στο αστικό περιβάλλον του ίδιου του Στάλινγκραντ , στο διαμέρισμα της οικογένειας Σαμποσνίκοφ, όπου λαμβάνει χώρα μια οικογενειακή συγκέντρωση εορταστικού χαρακτήρα.
Η ορθολογίστρια Βέρα η νοσοκόμα, που καθημερινά αναμετράται με τον πόνο και τα ακρωτηριασμένα κορμιά, αλλά βρίσκει χώριο να γνωρίσει τον ΄έρωτα.
Η ρομαντική καλλιτέχνις Ζένια με τη μυθική ομορφιά , διαζευγμένη από τον ορθολογιστη Κομισάριο Κίροφ, θα μοιραστεί έναν έρωτα με τον μελαγχολικό λοχαγό, που ισορροπεί ανάμεσα στη βλοσυρότητα του πολέμου και το δέος της αγάπης ενώ ο νεαρός Ανατόλι θα ετοιμαστεί για επικά κατορθώματα στο πεδίο της μάχης.
Είναι παραμονές της μεγάλης επίθεσης.Της Μητέρας των Μαχών.
Η συνέχεια μας βρίσκει σε κάθε μετερίζι μιας μάχης λυσσαλέας και μεγαλειώδους. Καθένας μάχεται όπως μπορεί.
Τα επιστημονικά εργαστήρια, οι τόποι της δουλειάς και η αγωνία του Μετώπου όταν τα πρώτα γερμανικά αεροπλάνα κηλιδώνουν τον αυγουστιάτικο ουρανό του Στάλινγκραντ, σκορπώντας τον όλεθρο.
Σελίδες ζυμωμένες από χιόνι και φωτιά, από αίμα και στάχτη, μέσα από τα οποία έλαμψε ο "ήλιος της ελευθερίας", όπως το κελεύει ο Άγγελος Σικελιανός...
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Στις 9 Μαίου κάθε ελεύθερος άνθρωπος της Ευρώπης στρέφει το βλέμμα με ευγνωμοσύνη στη Ρωσία διότι, ύστερα από την τιτάνια γενναιότητα του ρωσικού λαού και τις ασύλληπτες θυσίες με 27 εκατομμύρια νεκρούς, ο Κόκκινος Στρατός αναχαίτισε και διέσυρε τον αλαζονικό και ζοφερό Ναζισμό, προεξάρχων και πρωτομάστορας της μεγάλης νίκης των εθνών απέναντι στην ανθρωποφάγο λαίλαπα του Ναζισμού .
Η παρτίδα αυτής της γιγάντιας αναμέτρησης [όχι μόνο στρατών αλλά κοσμοθεωριών] παίχτηκε -σε ένα μεγάλο ποσοστο- στην πόλη του Σταλινγκραντ.
Στα ριζά του Καυκάσου, ανάμεσα στο υδάτινο χάδι του Βόλγα και το άγγιγμα του Ντον, αυτή η μικρή βιομηχανική πόλη του Βολβογκραντ -με το συμβολικό βάρος της μετονομασίας της σε Στάλινγκραντ- στάθηκε κεντρικός στόχος του ως τότε επελαύνοντος γερμανικόυ στρατού, ο οποίος ηρωικά ανακόπηκε στη Μόσχα από τους Ρώσους του Ζούκωφ ,και ζητούσε έναν νέο, αντισταθμιστικό θρίαμβο, που θα άνοιγε τον δρόμο του Χίτλερ για τις καυκάσιες πετρελαιοπηγές και την Ασία.
Εκεί γράφτηκε λοιπόν η εποπο'ί'α του ρωσικού λαού, που άφησε την υφήλιο άναυδη και καθόρισε τον ρου του τρομερού αυτού πολέμου, σε επίπεδο στρατηγικό, χρονικό (τον επέσπευσε) αλλά και ηθικό.
Αυτή στάθηκε η πρώτη ύλη έμπνευσης για τον ανταποκριτή του Ερυθρού Στρατού, αλλά κι ευαισθητοποιημένο συγγραφέα Βασίλι Γκρόσμαν, ώστε να προχωρησει στο δικό του έργο ζωής.
Το όνομά του ακόυγεται ...ελάχιστα "ρωσικό" ίσως (χωρίς τις χαρακτηριστικές καταλήξεις) αλλά πρόκειται για έναν αυθεντικό ήρωα πολέμου του Σοβιετικού Λαού, ο οποίος έδωσε ανεκτίμητα ντοκουμέντα από το Ανατολικό Μέτωπο βιώνοντας όλες τις τρομακτικές του στιγμές.
Αυτή του την πορεία όπως και την εγκληματική του φίμωση από την υστερία του σταλινισμού τη διαγράφει ο κορυφαίος ιστορικός Anthony Beevor (στο βιβλίο του "Ενας Συγγραφέας Στον Πόλεμο"- άρθρο στη σελίδα μας εδώ )
Πέραν των δημοσιογραφικών αναφορών του, που με περισσή γενναιότητα συνέλεξε μετέχοντας στον Κόκκινο Στρατό, ο Γκρόσμαν υπήρξε μια ταλαντούχα πένα, μεταγράφοντας μυθοπλαστικά δραματικές στιγμές της ρωσικής Ιστορίας τα μετεπαναστατικά χρόνια και φυσικά στον ΒΠΠ, τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο των Ρώσων.
Πρώτο του μεγάλο έργο στάθηκε το εκτενέστατο "Στάλινγκραντ" που όπως φανερώνει ο τίτλος αναφέρεται στη θρυλική αυτή πολύμηνη μάχη.
Το "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν συνιστά ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα που συνομιλεί ευθέως με το εμβληματικό έργο του Τολστόι "Πόλεμος και Ειρήνη", (έργο που στάθηκε σύντροφος- και πρότυπο- του Βασίλι τις σκληρές μέρες της γερμανικής εισβολής).
Μια πολυπρόσωπη σοβιετική σάγκα με έντονα δραματικά στοιχεία μες στις φλόγες του πολέμου είναι το "Στάλινγκραντ" ως μια αρμονική σύζευξη της τολστοϊκής παράδοσης με την οξυδέρκεια του πολεμικού ανταποκριτή και τη σπίθα του φλογερού πατριώτη.
Χαρακτήρες καλοδομημένοι, που καταλαμβάνουν δικό τους χώρο στις ενότητες της πλόκης αφήνουν καθένας το στίγμα του στην ψυχή του αναγνώστη που γίνεται κοινωνός των παθών τους όσο ο τρομερός πόλεμος κλιμακωνόταν.
Μας σαγηνεύει η ατίθαση ρομαντική Ζένια με την άρνησή της να αφομοιωθεί από τον πραγματισμό και το πρακτικό πνεύμα της εποχής.
Μας συγκινεί ο ιδεαλισμός κι η νεανική ορμή του Τόλια ή ο στοχασμός της Πετρόβνα.
Εντύπωση προξενούν οι Γερμανοί, που ο Γκρόσμαν φέρνει στο προσκήνιο, συνθέτοντας κι από το δικό τους μέτωπο, απόλυτα πειστικούς και επίσης ολοκληρωμένους χαρακτήρες που κινούν το ενδιαφέρον μας, παρότι ανήκουν στο ειδεχθές στρατόπεδο των εχθρών...
Υψηλόβαθμοι και χαμηλόβαθμοι. Φαύλοι και πιο καθημερινοί άνθρωποι με ενστάσεις, παγιδευμένοι στο δικό τους καθεστώς.
Έχουν κι αυτοί αναζητήσεις, ιδιοτροπίες, αγωνίες.
Μοιράζονται τη δική τους συντροφικότητα ή ανταγωνισμούς ενόψει της θανάσιμης μάχης.
Εκείνο όμως που δεσπόζει στο μυθιστόρημα αυτό, πέραν των ανθρώπων είναι το διακύβευμα του Πολέμου, ο παλμός της μάχης που σπαρταρά σε κάθε σελίδα.
Ο συγγραφέας μάς "εξασφαλίζει" μιαν εφιαλτική περιήγηση στις προετοιμασίες για την τιτανομαχία του Στάλινγκραντ, ενόσω ο Κόκκινος Στρατός οπισθοχωρεί για την ύστατη άμυνά του και τις ανατριχιαστικές όσο κι αιματηρές μάχες με τους εισβολείς.
Εκείνο που προσδίδει δυναμική στο έργο είναι πως δεν υπάρχει αυτός ο συνήθης εξωρα'ι'σμός κι η αποπροσωποποίηση "στο όνομα των ανδραγαθημάτων και των ιδεωδών του Κόμματος", που ενίοτε παρατηρείται στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό κι αφαιρεί την ανθρώπινη υπόσταση των προσώπων που υποφέρουν αγωνιούν, πονούν κι ελπίζουν πίσω από τις στρατιωτικές στολές και τα αμπέχονα...
Ο συγγραφέας αποφεύγει αυτήν την κομματική αποστείρωση και δεν αποσιωπά τις καθημερινές αγωνίες και πιο σκοτεινές στιγμές του Μετώπου πίσω και πριν από τον ηρωισμό.
Μας μεταδίδει τις στιγμές του πεσσισμισμού , της ολιγοψυχίας που κυοφορούν τελικά το πείσμα και την αυτοθυσία μέχρι το μεγαλείο που στοιχειοθετείται από τα μικρά και τους μικρούς.
Μας μεταδίδει το παράλογο των νεαρών ζωών που σβήνουν πριν ανθίσουν στο πεδίο μιας μάχης άνισης.
Το παράξενο με το βιβλίο "Στάλινγκραντ" είναι πως το δυνατό του σημείο αποτελεί ταυτόχρονα και τη φαινομενική του αδυναμία:
Η διεξοδικά λεπτομερής περιγραφή τόπων χώρων , σκέψεων και καταστάσεων- ακόμη και τεχνικών ζητημάτων- από τον άριστο γνώστη τους Βασίλι Γκρόσσμαν μπορεί να προβάλλει λίγο κουραστική στον αναγνώστη, κάποιες στιγμές, προσδίδοντας στοιχεία συγγράμματος που αμβλύνουν τη μυθιστορηματική συγκίνηση.
Όσο όμως η αφήγηση προχωρά, το έργο απορροφά τον αναγνώστη αποκτώντας έναν βαθιά βιωματικό χαρακτήρα.
Όταν τελείωσε η δαιδαλώδης αφήγηση ένιωσα κυριολεκτικά νοτισμένη από το αίμα και τον αχό της μάχης και θρηνούσα τους νεκρούς- σαν να ανήκα στους υπερασπιστές της πόλης, έχοντας δοκιμάσει την υπόγεια αγωνία των βομβαρδισμών, την απρόσμενη απώλεια ή το πείσμα της μάχης ως την ύστατη πνοή, όταν κομματιασμένοι Σοβιετικοί στρατιώτες επιμένουν να στρέφουν πυρά στον άνανδρο εχθρό ξεψυχώντας στο ιερό καθήκον υπεράσπισης βωμών και εστιών...
Εκεί, λοιπόν, που νομίζεις πως έχεις υπερκορεστεί από τον όγκο της πληροφορίας , διαπιστώνεις ότι όλη αυτή η αναπράσταση σε κάνει τελικά να οικειοποιηθείς την εμπειρία του πολέμου αυτου. Παύεις να είσαι θεατής. Μετουσιώνεσαι σε ένα Ελεύθερο Πολιορκημένο του Στάλινκραντ, ταγό της τιμής και των υψηλών ιδανικών.
Γίνεται "δικός σου πόλεμος".
Ο Γκρόσσμαν κατάφερε εν τέλει να δημιουργήσει συγκινησιακή φόρτιση μεγατόνων που εκρήγνυται ετεροχρονισμένα , αφήνοντας έντονο τον απόηχο της πολλή ώρα αφότου κλείσεις το βιβλίο.
Το βασικό μειονέκτημα του Στάλινγκραντ είναι πως -παρά τη συγκλονιστική εξιστόρηση- το έργο τελειώνει πριν την επικράτηση των Σοβιετικών και πριν απολάυσουμε την ταπείνωση του συλληφθέντος Πάουλους και της αλαζονικής στρατιάς του. Σίγουρα ο Γκρόσσμαν θα μπορουσε να τα έχει παρουσιάσει παραστατικά κι αυτές τις στιγμές αλλά επιλέγει έναν πιο ποιητικό επίλογο -που δίνει την επίγευση της ελπίδας και του πόθου της λευτεριάς με φόντο τα τοπία γύρω απο τον ποταμό Ντον.
Αυτό ίσως θέλησε να τονίσει το ηθικό και τη θέληση του Σοβιετικού Στρατιώτη, την ετοιμότητα για θυσία που εν αντιθέσει με το κερδοσκοπικό καπιταλιστικό πρότυπο- συνιστά ανώτατο ζητούμενο στη σοβιετική κοινωνία και στην κομματική ρητορική
Το μυθιστόρημα "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν αποτελεί και μεταφραστικό επίτευγμα σε εξωτερικό κι Ελλάδα καθώς εξαιτίας της σοβιετικής λογοκρισίας αναθεωρήθηκε πολλές φορές απο τον συγγραφέα και παραδοθηκε σε διαφορετικές εκδοχές.\
Τις τελευταίες 10ετίες, ανασυντέθηκε από τα υπάρχοντα σκόρπια , ημιτελή σχεδιάσματά και συνδυάστηκαν οι διαφορετικές εκδοχές του, θυμίζοντας τους επίσης ημιτελείς "Ελεύθερους Πολιορκημένους", που ο Διονύσιος Σολωμός μας παρέδωσε σε 3 σχεδιάσματα, εξαιτίας του ανικανοποιήτου της λογοτεχνικής τελειοθηρίας του.
Εμπόδιο του Γκρόσμαν -δεν ήταν μονάχα η συγγραφική φιλοδοξία -κυρίως ήταν η θανάσιμη απειλή της σταλινικής λογοκρισίας, που τον ανάγκαζε να επανασχεδιάζει το μυθιστόρημά του διαρκώς, με κίνδυνο εξοστρακισμού του από τους λογοτεχνικούς κόλπους της ΕΣΣΔ ή καα φυλάκισης.
Έτσι το χειρόγραφο έμεινε τελικά ανέκδοτο για δεκαετίες, ώσπου να το αποκαταστήσουν οι επίγονοί του και οι ένθερμοι μεταφραστές.
Το βιβλίο κλείνει με ένα πολυσέλιδο, κατατοπιστικό επίμετρο, όπου περιγράφεται η περιπετειώδης ζωή του Βασίλι Γκρόσσμαν, που τόσο βασανίστηκε από τη Λογοκρισία
Ακόμη πληροφορούμαστε για την απίστευτη πορεία του χειρογράφου και την ενσωμάτωση των διαφορετικών εκδοχών του κατά τις μεταφράσεις του για την πιο ολοκληρωμένη δυνατή του παρουσίαση.
Αυτή είναι η πληρέστερη έκδοση που μπορούμε να έχουμε σήμερα αν και παραμένει αμφιλεγόμενο σημείο η περιβόητη επιστολή της ηρωίδας του Anna Semionova(που απηχεί την ίδια τη μητέρα του Γκρόσσμαν που τελικά εκτοπίστηκε ως εβραϊκής καταγωγής.
Μαζί με ΖΩΗ ΚΑΙ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ", ΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ του Γκρόσσμαν συνθέτει μια διλογία , και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας...
Πλάι του για το ίδιο θέμα, στέκεται το ιστοριογραφικό κομψοτέχνημα "Στάλινγκραντ" του Anthony Beevor, όπως και το έργο του άλλου Σοβιετικού συγγραφέα, που καταπιάστηκε με τν ΒΠΠ του Κ. Σιμόνοφ, το "Μέρες και Νύχτες στις Φλόγες του Στάλινγκραντ".
Το "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν δεν απευθύνεται μόνο στον αναγνώστη που αγαπά την καλή λογοτεχνία και την Ιστορία, αλλά σε κάθε πολίτη που τιμά τους αγώνες για την ελευθερία , έχοντας επίγνωση της ρήσης του Χεμινγουεϊ πως "Κάθε ελεύθερος πολίτης χρώστά στον Κόκκινο Στρατό περισσότερα απ΄όσα θα μπορούσε ποτέ να "πληρώσει"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου