Νατάσσα Καραμανλή, ΜΙΡΑΜΠΕΛ

                                                                     Μίραμπελ, Νατάσσα Καραμανλή
                                                                      Είδος Ιστορικό Δράμα
                                                                      Βαθμολογία 8,5/10

Η Θεσσαλονικιά Νατάσσα Καραμανλή φέτος μας εξέπληξε με ένα ιδιαίτερο ιστορικό μυθιστόρημα γεμάτο ευαισθησία, ζητώντας να ξεπλύνει μια κηλίδα στη Ιστορία της πόλης της:           Η "Μίραμπελ" της ήρθε να μιλήσει για την εκρίζωση της εβρα'ι'κού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί κατακτητές, με έναν πρωτότυπο- όσο και σπαρακτικό- τρόπο, που μένει αξέχαστος.

(ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ)

"Με λένε Μίραμπελ. Είμαι μια κούκλα. Όχι σαν τις άλλες· ασυνήθιστη. Πήρα μορφή σε ένα εργοστάσιο στη Γερμανία, σε μια βάναυση εποχή. Ολόγυρα πόλεμος, μπαρούτι και μίσος.

 Δε θα έπρεπε να νιώθω, δεν πλάστηκα για να αισθάνομαι, αλλά για να γαληνεύω ψυχές. Αν μπορούσα να κλάψω θα το έκανα με μανία[...] Κατοίκησα σε αποθήκη παιχνιδιών, σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, σε βιβλιοπωλείο, σε σπίτια. Αντίκρισα πολλούς θανάτους – με κάθε πιθανό κι απίθανο τρόπο.Γιατί οι άνθρωποι πνίγουν με τα ίδια χέρια που αγκαλιάζουν; Γιατί;"

ΠΕΡΙΛΗΨΗ (ΤΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΜΑΣ)

Η κούκλα Μίραμπελ από την αποθήκη του εργοστασίου της καταλήγει στα χέρια της μικρής Ρόζας, κόρης του Ες Ες γιατρού του Μπούχενβαλντ, που τη φροντίδα της έχει αναλάβει ως οικιακη υπηρέτρια η Εβραία όμηρος Σωσσάννα- φετίχ και θύμα ενός βάρβαρου αξιωματικού.

 Η απελευθέρωση του στρατοπέδου θα οδηγήσει την κούκλα σε άλλα χέρια- πονεμένα και πιο ανθρώπινα.

       Οι εναλλαγές και το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής θα στερήσουν από τη Mirabel την ασφάλεια μιας σταθερής αγκαλιάς, φέρνοντας τη στα χέρια ετερόκλητων ανθρώπων. 

Κι όσο η Μίραμπελ αποζητά την αγάπη θα γίνει μάρτυρας θλίψεων καταστροφών αλλά, πάνω από όλα, μιας νέμεσης συγκλονιστικής που έρχεται να κλείσει κύκλους σε μια οδυνηρή συμμετρία και συμφιλίωση.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Η "Μίραμπελ" της Νατάσσας Καραμανλή δεν είναι ένα συνηθισμένο ιστορικό μυθιστόρημα. 

Αποτελεί ένα σπονδυλωτό μωσα'ι'κό τραγικότητας και νέμεσης σχετικά με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων- ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης, που η συγγραφέας έχει μελετήσει σε βάθος παρέχοντας στον αναγνώστη ενδιαφέρουσες πληροφορίες άγνωστες στο ευρύ κοινό.

       Πρωταγωνίστρια του βιβλίου με το εύηχο όνομα δεν είναι κάποια γυναίκα, αλλά μια πορσελάνινη κούκλα, τύπου Mirabel, κατασκευασμένη στη Θουριγγία (κρατίδιο της Γερμανίας) λίγο πριν το ξέσπασμα του ΒΠΠ.

      Παρόλαυτα η "Μίραμπελ" είναι από τα πιο ανθρώπινα κείμενα μυθοπλασίας που διάβασα τελευταία.

Η εξαίσια κούκλα αντίκα ζωντανεύει σε αυτές τις σελίδες, με έναν τρόπο γεμάτο ευαισθησία, καθώς παρατηρεί ενδεικτικά στιγμιότυπα του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης

        Ένα πανέξυπνο συγγραφικό εύρημα που γίνεται ο κεντρικός κορμός εξακτίνωσης της πλοκής σε ετερόκλητους άξονες και πρόσωπα.

          Πολλοί δημιουργοί έθεσαν σύμβολα αθωότητας στον αντίποδα του πολέμου και της ναζιστικής θηριωδίας ειδικότερα, με συνηθέστερα τα παιδιά (Ζουσάκ- "Κλέφτρα των Βιβλίων", Μπόυν- "Πιτζάμα" Μπενίνι -"Η Ζωή Είναι Ωραία") και τα ζώα ( Μορπούγκο "Άλογα του Πολέμου", Κερρ -"Αλογα του Χειμώνα", στο πρότυπο του Ομήρου και του Καβάφη) 

         Ακολουθώντας αυτό το συγγραφικό μοτίβο, η κα Καραμανλή επέλεξε την "Κούκλα" με τη διττή ιδιότητα της παιδικότητας και της θηλυκότητας, που αμφότερα λαβώνονται στον Πόλεμο. Αυτή της η επιλογή προσδίδει λυρισμό στο έργο και στοιχείο μοναδικότητας στη σύγχρονη λογοτεχνία μας που συνήθως προβάλλει πιο αποστεγνωμένη: 

           Η Νατάσσα Καραμανλή, όμως, καταφάσκει δια μέσου της Μίραμπελ το "αγνό κορίτσι που παραμένει άναυδο μπρος στην ενήλικη θηριωδία, λαχταρώντας πάντα το φως" κι αυτό αναδεικνύεται στους συγκινητικούς μονολόγους της κούκλας όπου είναι διάχυτο το παράπονο για τον παραλογισμό του μίσους και εμφανές αίτημα ανθρώπινης επαφής...

       Πέραν της ιστορικής διάστασης το εύρημα της Κούκλας θίγει παράλληλα και το πρόβλημα της Μοναξιάς και της ανθρώπινης αποξένωσης.

        H κούκλα Mirabel ίσως, τελικά, προσωποποιεί την εύθραυστη ψυχή της ίδιας της συγγραφέως, που διατηρώντας μια λαβωμένη αθωότητα γίνεται μάρτυρας κατηγορίας της ανθρώπινης σκληρότητας μέσα στην πρόσφατη Ιστορία και την καταγγέλλει με την αμείλικτη αλήθεια των Αθώων, όσο αναζητά της αγκαλιά-αίτημα πανανθρώπινο. 

           Δια μέσου αυτής της Κούκλας, προσεγγίζουμε αποσπασματικά το ζήτημα του Ολοκαυτώματος από διαφορετικές πτυχές του.

        Αρχικά είναι τα ευάλωτα θύματα (3 πρόσωπα) και οι δήμιοί τους (με 4 χαρακτήρες της γερμανικής πλευράς) για να ακολουθήσουν κι άλλοι.

          Η συγγραφέας είχε την πρόκληση να διαχειριστεί την τεχνική του τρίτου παρατηρητή (κούκλα Mirabel) που πρεπει να δώσει ενδεικτικές πληροφορίες για τους εμπλεκόμενους χαρακτήρες, χωρίς να υπερβαίνει τη δεσμευτική υπαρξιακή συνθήκη του -επί της ουσίας άβιου- αντικειμένου.

Σε αυτό ανταποκρίνεται μέσες ακρες επιτυχώς.

         Έτσι κατορθώνει να αναδείξει στιγμές της τραγωδίας των Εβραίων, αποδίδοντας όλην την αλαζονεία και τον παρανο'ι'κό σαδισμό του ναζιστικού καθεστώτος. Κάποια στιγμιότυπα φάνταζαν βγαλμένα από την αλληγορική παραφορά του Pasolini όταν- και αυτός- μίλησε για τον φασισμό με όρους διαστροφής.

        Η διαδρομή της κούκλας μάς μεταφέρει έπειτα στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη για να αναδείξει ένα όνειδος: 

Τα ετεροφοβικά/ ρατσιστικά αντανακλαστικα μιας μερίδας της ελληνοχριστιανικής κοινωνίας, που όχι μόνο ανέχθηκε ή και υποβοήθησε τον διωγμό των Εβραίων γειτόνων από τις γερμανικές αρχές, αλλά τον εκμεταλλεύτηκε σε κάποιες περιπτώσεις, για να υφαρπάξει της εναπομείνασες εβραϊκές περιουσίες των εκτοπισμένων και να οικειοποιηθεί τα σπίτια τους (καθημερινοί πολίτες κι όχι μόνο δωσίλογοι) !

Από τις λίγες φορές που πένα Έλληνα συγγραφέα θίγει τούτη την ντροπή και δε σπεύδει να ξεπλύνει σύσσωμη την ελληνική κοινωνία στον συμψηφισμό των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας.

 Όχι. Κάποιοι Χριστιανοί πολίτες, εξίσου τρομοκρατημένοι από τον κατακτητή, (χωρίς τη στάμπα του δοσίλογου) συναίνεσαν σιωπηλά στην εβραϊκή γενοκτονία! Αλήθεια πικρή σαν αυτές που έχει χρέος ένας ευσυνείδητος συγγραφέας να φέρνει στο φως σαν οίστρος σωκρατικός, υπηρετώντας τη Λογοτεχνία κι από την παιδευτική της σκοπιά, όχι μόνον την ψυχαγωγική:

"Αυτήν που εγείρει συνειδήσεις" και γι' αυτό είναι αξιέπαινη η σχετικά νέα συγγραφέας.

               Η συνέχεια για τη Μίραμπελ μάς συστήνει 2 ανθρώπινες τραγωδίες,  οι οποίες μετατοπίζουν το "κέντρο βάρους" από το πιο κοινωνικό στο ατομικό. 

    Δε νιώθω ότι προσέφεραν γοητεία στο μυθιστόρημα, όπως η δυναμική αρχή του.

Αυτές ήταν ιστορίες λίγο "μουντές", λειτουργικά όμως είχαν βάση. Η δε μια ήταν σίγουρα χρήσιμη αφού στάθηκε η απαραίτητη- όσο και πειστική- "γέφυρα" για να μεταβούμε προς το φινάλε και την απαραίτητη κάθαρση. 

         Αισθάνθηκα πως αυτή η κάθαρση ήρθε σύντομα , προτού γνωρίσουμε καλύτερα κάποιους χαρακτηρες.

 Συμπεριέλαβε εντούτοις κάποια πρόσωπα, που οπωσδήποτε είχαν "ανοιχτούς λογαριασμούς" -και μεταξύ τους και ...με τον αναγνώστη.

       Η λύση του δράματος, ωστόσο, μπορούσε να έχει αποκτήσει μεγαλύτερο βάθος και να συνταράξει την ψυχή του αναγνώστη, πραγμα που δεν έγινε.

Νιώθω πως δόθηκε λίγο πιο βιαστικά από όσο θα της αναλογούσε.

Αυτό όμως δε με εμπόδισε να απολαύσω εν τέλει το ξεχωριστό αυτό μυθιστόρημα, αφού ειναι σιγουρο πως δεν μπορείς να μείνεις ανεπηρέαστος από τις αναφορές του βιβλίου αυτού.

        Η ΜΙΡΑΜΠΕΛ είναι ένα  μυθιστόρημα, συναισθηματικής φόρτισης , που κάνει τη διαφορά και αξίζει να διαβαστεί- πρωτίστως για την ευφυή σημειολογία της Κούκλας- αφηγήτριας, που προσδίδει μια σπάνια ευαισθησία και διάθεση σχεδόν ποιητική στο κείμενο, παραμένοντας εξαίσιο δείγμα δημιουργικής γραφής .

Βασίλι Γκρόσσμαν ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ

                                                                      Στάλινγκραντ, Βασίλι Σεμιόνοβιτς  Γκρόσμαν
                                                                       Είδος Ιστορικό Δράμα
                                                                        Βαθμολογία 8,5/10

Αριθμός Σελίδων 984

Ημ/ νια Κυκλοφορίας 6/ 2021

Μτφ Γιώργος Μπλάνας 

Οι εκδόσεις Γκοβόστη παρουσίασαν το 2013 στο ελληνικό κοινό το για δεκαετίες απαγορευμένο από το σοβιετικό καθεστώς έπος του Σοβιετικού ανταποκριτή, Βασίλη Γκρόσσμαν, " Ζωή και Πεπρωμένο",σε μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, που απέσπασε Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης. 

Αισθάνομαι, όμως... "τυχερή", που δεν το εχω ακόμη διαβάσει γιατί, το 2021, οι εκδόσεις Γκοβόστη προχώρησαν στην έκδοση και του άλλου σπουδαίου κι εκτεταμένου του έργου, το "Στάλινγκραντ", το οποίο αποτελει το πρώτο μέρος του έργου "Ζωή και Πεπρωμένο", συνθέτοντας μαζί του μιαν εμβληματική μυθιστορηματική ολότητα, σε μορφή διλογίας. Έτσι τώρα έχουμε τη σωστή σειρά.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Βρισκόμαστε στα 1942, με τα ναζιστικά στρατεύματα του Στρατάρχη Πάουλους στις παρυφές της βιομηχανικής πόλης του Στάλινγκραντ.

Η πένα του Γκρόσσμαν μας συστήνει αρχικά έναν οικογενειάρχη σε μια κολεκτίβα ο οποίος καλείται να πάει να πολεμήσει, αφήνοντασς πίσω γυναίκα και παιδιά.

Κατόπιν μεταφερόμαστε στο αστικό περιβάλλον του ίδιου του Στάλινγκραντ , στο διαμέρισμα της οικογένειας Σαμποσνίκοφ, όπου λαμβάνει χώρα μια οικογενειακή συγκέντρωση εορταστικού χαρακτήρα.

 Η ορθολογίστρια Βέρα η νοσοκόμα, που καθημερινά αναμετράται με τον πόνο και τα ακρωτηριασμένα κορμιά, αλλά βρίσκει χώριο να γνωρίσει τον ΄έρωτα. 

Η ρομαντική καλλιτέχνις Ζένια με τη μυθική ομορφιά , διαζευγμένη από τον ορθολογιστη Κομισάριο Κίροφ, θα μοιραστεί έναν έρωτα με τον μελαγχολικό λοχαγό, που ισορροπεί ανάμεσα στη βλοσυρότητα του πολέμου και το δέος της αγάπης ενώ ο νεαρός Ανατόλι θα ετοιμαστεί για επικά κατορθώματα στο πεδίο της μάχης.

Είναι παραμονές της μεγάλης επίθεσης.Της Μητέρας των Μαχών.

Η συνέχεια μας βρίσκει σε κάθε μετερίζι μιας μάχης λυσσαλέας και μεγαλειώδους. Καθένας μάχεται όπως μπορεί.

Τα επιστημονικά εργαστήρια, οι τόποι της δουλειάς και η αγωνία του Μετώπου όταν τα πρώτα γερμανικά αεροπλάνα κηλιδώνουν τον αυγουστιάτικο ουρανό του Στάλινγκραντ, σκορπώντας τον όλεθρο.  

Σελίδες ζυμωμένες από χιόνι και φωτιά, από αίμα και στάχτη, μέσα από τα οποία έλαμψε ο "ήλιος της ελευθερίας", όπως το κελεύει ο Άγγελος Σικελιανός...

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Στις 9 Μαίου κάθε ελεύθερος άνθρωπος της Ευρώπης στρέφει το βλέμμα με ευγνωμοσύνη στη Ρωσία διότι, ύστερα από την τιτάνια γενναιότητα του ρωσικού λαού και τις  ασύλληπτες θυσίες με 27 εκατομμύρια νεκρούς, ο Κόκκινος Στρατός  αναχαίτισε  και διέσυρε τον αλαζονικό και ζοφερό Ναζισμό, προεξάρχων και πρωτομάστορας της μεγάλης νίκης των εθνών απέναντι στην ανθρωποφάγο λαίλαπα του Ναζισμού .

Η παρτίδα αυτής της γιγάντιας αναμέτρησης [όχι μόνο στρατών αλλά κοσμοθεωριών] παίχτηκε -σε ένα μεγάλο ποσοστο- στην πόλη του Σταλινγκραντ.

          Στα ριζά του Καυκάσου, ανάμεσα στο υδάτινο χάδι του Βόλγα και το άγγιγμα του Ντον, αυτή η μικρή βιομηχανική πόλη του Βολβογκραντ -με το συμβολικό βάρος της μετονομασίας της σε Στάλινγκραντ- στάθηκε κεντρικός στόχος του ως τότε επελαύνοντος γερμανικόυ στρατού, ο οποίος ηρωικά ανακόπηκε στη Μόσχα από τους Ρώσους του Ζούκωφ ,και ζητούσε έναν νέο, αντισταθμιστικό θρίαμβο, που θα άνοιγε τον δρόμο του Χίτλερ για τις καυκάσιες πετρελαιοπηγές και την Ασία.

      Εκεί γράφτηκε λοιπόν η εποπο'ί'α του ρωσικού λαού, που άφησε την υφήλιο άναυδη και καθόρισε τον ρου του τρομερού αυτού πολέμου, σε επίπεδο στρατηγικό, χρονικό (τον επέσπευσε) αλλά και ηθικό.

          Αυτή στάθηκε η πρώτη ύλη έμπνευσης για τον ανταποκριτή του Ερυθρού Στρατού, αλλά κι ευαισθητοποιημένο συγγραφέα Βασίλι Γκρόσμαν, ώστε να προχωρησει στο δικό του έργο ζωής. 

Το όνομά του ακόυγεται ...ελάχιστα "ρωσικό" ίσως (χωρίς τις χαρακτηριστικές καταλήξεις) αλλά πρόκειται για έναν αυθεντικό ήρωα πολέμου του Σοβιετικού Λαού, ο οποίος έδωσε ανεκτίμητα ντοκουμέντα από το Ανατολικό Μέτωπο βιώνοντας όλες τις τρομακτικές του στιγμές.

Αυτή του την πορεία όπως και την εγκληματική του φίμωση από την υστερία του σταλινισμού τη διαγράφει ο κορυφαίος ιστορικός Anthony Beevor (στο βιβλίο του "Ενας Συγγραφέας Στον Πόλεμο"- άρθρο στη σελίδα μας εδώ )

         Πέραν των δημοσιογραφικών αναφορών του, που με περισσή γενναιότητα συνέλεξε μετέχοντας στον Κόκκινο Στρατό, ο Γκρόσμαν υπήρξε μια ταλαντούχα πένα, μεταγράφοντας μυθοπλαστικά δραματικές στιγμές της ρωσικής Ιστορίας τα μετεπαναστατικά χρόνια και φυσικά στον ΒΠΠ, τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο των Ρώσων.

Πρώτο του μεγάλο έργο στάθηκε το εκτενέστατο "Στάλινγκραντ" που όπως φανερώνει ο τίτλος αναφέρεται στη θρυλική αυτή πολύμηνη μάχη.

            Το "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν συνιστά ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα που συνομιλεί ευθέως με το εμβληματικό έργο του Τολστόι "Πόλεμος και Ειρήνη", (έργο που στάθηκε σύντροφος- και πρότυπο- του Βασίλι τις σκληρές μέρες της γερμανικής εισβολής).

       Μια πολυπρόσωπη σοβιετική σάγκα με έντονα δραματικά στοιχεία μες στις φλόγες του πολέμου είναι το "Στάλινγκραντ" ως μια αρμονική  σύζευξη της τολστοϊκής παράδοσης με την οξυδέρκεια του πολεμικού ανταποκριτή και τη σπίθα του φλογερού πατριώτη.

           Χαρακτήρες καλοδομημένοι, που καταλαμβάνουν δικό τους χώρο στις ενότητες της πλόκης αφήνουν καθένας το στίγμα του στην ψυχή του αναγνώστη που γίνεται κοινωνός των παθών τους όσο ο τρομερός πόλεμος κλιμακωνόταν.

     Μας σαγηνεύει η ατίθαση ρομαντική Ζένια με την άρνησή της να αφομοιωθεί από τον πραγματισμό και το πρακτικό πνεύμα της εποχής.

Μας συγκινεί ο ιδεαλισμός κι η νεανική ορμή του Τόλια ή ο στοχασμός της Πετρόβνα.

            Εντύπωση προξενούν οι Γερμανοί, που ο Γκρόσμαν φέρνει στο προσκήνιο, συνθέτοντας κι από το δικό τους μέτωπο, απόλυτα πειστικούς και επίσης ολοκληρωμένους χαρακτήρες που κινούν το ενδιαφέρον μας, παρότι ανήκουν στο ειδεχθές στρατόπεδο των εχθρών...

Υψηλόβαθμοι και χαμηλόβαθμοι. Φαύλοι και πιο καθημερινοί άνθρωποι με ενστάσεις, παγιδευμένοι στο δικό τους καθεστώς.

Έχουν κι αυτοί αναζητήσεις, ιδιοτροπίες, αγωνίες.

Μοιράζονται  τη δική τους συντροφικότητα ή ανταγωνισμούς ενόψει της θανάσιμης μάχης.

Εκείνο όμως που δεσπόζει στο μυθιστόρημα αυτό, πέραν των ανθρώπων είναι το διακύβευμα του Πολέμου, ο παλμός της μάχης που σπαρταρά σε κάθε σελίδα.

           Ο συγγραφέας μάς "εξασφαλίζει" μιαν εφιαλτική περιήγηση στις προετοιμασίες για την τιτανομαχία του Στάλινγκραντ, ενόσω ο Κόκκινος Στρατός οπισθοχωρεί για την ύστατη άμυνά του και τις ανατριχιαστικές όσο κι αιματηρές μάχες με τους εισβολείς.

Εκείνο που προσδίδει δυναμική στο έργο είναι πως δεν υπάρχει αυτός ο συνήθης εξωρα'ι'σμός κι η αποπροσωποποίηση "στο όνομα των ανδραγαθημάτων και των ιδεωδών του Κόμματος", που ενίοτε παρατηρείται στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό κι αφαιρεί την ανθρώπινη υπόσταση των προσώπων  που υποφέρουν αγωνιούν, πονούν κι ελπίζουν πίσω από τις στρατιωτικές στολές και τα αμπέχονα...

       Ο συγγραφέας αποφεύγει αυτήν την κομματική αποστείρωση και δεν αποσιωπά τις καθημερινές αγωνίες και πιο σκοτεινές στιγμές του Μετώπου πίσω και πριν από τον ηρωισμό.

Μας μεταδίδει τις στιγμές του πεσσισμισμού , της ολιγοψυχίας που κυοφορούν τελικά το πείσμα και την αυτοθυσία μέχρι το μεγαλείο που στοιχειοθετείται από τα μικρά και τους μικρούς.

Μας μεταδίδει το παράλογο των νεαρών ζωών που σβήνουν πριν ανθίσουν στο πεδίο μιας μάχης άνισης.

          Το παράξενο με το βιβλίο "Στάλινγκραντ" είναι πως το δυνατό του σημείο αποτελεί ταυτόχρονα και τη φαινομενική του αδυναμία:

        Η διεξοδικά λεπτομερής περιγραφή τόπων χώρων , σκέψεων και καταστάσεων- ακόμη και τεχνικών ζητημάτων- από τον άριστο γνώστη τους Βασίλι Γκρόσσμαν μπορεί να προβάλλει λίγο κουραστική στον αναγνώστη, κάποιες στιγμές, προσδίδοντας στοιχεία συγγράμματος που αμβλύνουν τη μυθιστορηματική συγκίνηση.

                Όσο όμως η αφήγηση προχωρά, το έργο απορροφά τον αναγνώστη αποκτώντας έναν βαθιά βιωματικό χαρακτήρα.

         Όταν τελείωσε η δαιδαλώδης αφήγηση ένιωσα κυριολεκτικά  νοτισμένη από το αίμα και τον αχό της μάχης και θρηνούσα τους νεκρούς- σαν να ανήκα στους υπερασπιστές της πόλης, έχοντας δοκιμάσει την υπόγεια αγωνία των βομβαρδισμών, την απρόσμενη απώλεια ή το πείσμα της μάχης ως την ύστατη πνοή, όταν κομματιασμένοι Σοβιετικοί στρατιώτες επιμένουν να στρέφουν πυρά στον άνανδρο εχθρό ξεψυχώντας στο ιερό καθήκον υπεράσπισης βωμών και εστιών...

Εκεί, λοιπόν, που νομίζεις πως έχεις υπερκορεστεί από τον όγκο της πληροφορίας , διαπιστώνεις ότι όλη αυτή η αναπράσταση σε κάνει τελικά να οικειοποιηθείς την εμπειρία του πολέμου αυτου. Παύεις να είσαι θεατής. Μετουσιώνεσαι σε ένα Ελεύθερο Πολιορκημένο του Στάλινκραντ, ταγό της τιμής και των υψηλών ιδανικών. 

Γίνεται "δικός σου πόλεμος".

Ο Γκρόσσμαν κατάφερε εν τέλει να δημιουργήσει συγκινησιακή φόρτιση μεγατόνων που εκρήγνυται ετεροχρονισμένα , αφήνοντας έντονο τον απόηχο της πολλή ώρα αφότου κλείσεις το βιβλίο.

           Το βασικό μειονέκτημα του Στάλινγκραντ είναι πως -παρά τη συγκλονιστική εξιστόρηση- το έργο τελειώνει πριν την επικράτηση των Σοβιετικών και πριν απολάυσουμε την ταπείνωση του συλληφθέντος Πάουλους και της αλαζονικής στρατιάς του. Σίγουρα ο Γκρόσσμαν θα μπορουσε να τα έχει παρουσιάσει παραστατικά κι αυτές τις στιγμές αλλά επιλέγει έναν πιο ποιητικό επίλογο -που δίνει την επίγευση της ελπίδας και του πόθου της λευτεριάς με φόντο τα τοπία γύρω απο τον ποταμό Ντον.

Αυτό ίσως θέλησε να τονίσει το ηθικό και τη θέληση του Σοβιετικού Στρατιώτη, την ετοιμότητα για θυσία που εν αντιθέσει με το κερδοσκοπικό καπιταλιστικό πρότυπο- συνιστά ανώτατο ζητούμενο στη σοβιετική κοινωνία και στην κομματική ρητορική

       Το μυθιστόρημα "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν αποτελεί και μεταφραστικό επίτευγμα σε εξωτερικό κι Ελλάδα καθώς εξαιτίας της σοβιετικής λογοκρισίας αναθεωρήθηκε πολλές φορές απο τον συγγραφέα και παραδοθηκε σε διαφορετικές εκδοχές.\

Τις τελευταίες 10ετίες, ανασυντέθηκε από τα υπάρχοντα σκόρπια , ημιτελή  σχεδιάσματά και συνδυάστηκαν οι διαφορετικές εκδοχές του, θυμίζοντας τους επίσης ημιτελείς "Ελεύθερους Πολιορκημένους", που ο Διονύσιος Σολωμός μας παρέδωσε  σε 3 σχεδιάσματα, εξαιτίας του ανικανοποιήτου της λογοτεχνικής τελειοθηρίας του.

            Εμπόδιο του Γκρόσμαν -δεν ήταν μονάχα η συγγραφική φιλοδοξία -κυρίως ήταν η θανάσιμη απειλή της σταλινικής λογοκρισίας, που τον ανάγκαζε να επανασχεδιάζει το μυθιστόρημά του διαρκώς, με κίνδυνο εξοστρακισμού του από τους λογοτεχνικούς κόλπους της ΕΣΣΔ ή καα φυλάκισης.

Έτσι το χειρόγραφο έμεινε τελικά ανέκδοτο για δεκαετίες, ώσπου να το αποκαταστήσουν οι επίγονοί του και οι ένθερμοι μεταφραστές.

Το βιβλίο κλείνει με ένα πολυσέλιδο, κατατοπιστικό επίμετρο, όπου περιγράφεται η περιπετειώδης ζωή του Βασίλι Γκρόσσμαν, που τόσο βασανίστηκε από τη Λογοκρισία

Ακόμη πληροφορούμαστε για την απίστευτη πορεία του χειρογράφου και την ενσωμάτωση των διαφορετικών εκδοχών του κατά τις μεταφράσεις του για την πιο ολοκληρωμένη δυνατή του παρουσίαση.

Αυτή είναι η πληρέστερη έκδοση που μπορούμε να έχουμε σήμερα αν και παραμένει αμφιλεγόμενο σημείο η περιβόητη επιστολή της ηρωίδας του  Anna Semionova(που απηχεί την ίδια τη μητέρα του Γκρόσσμαν που τελικά εκτοπίστηκε ως εβραϊκής καταγωγής.

               Μαζί με ΖΩΗ ΚΑΙ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ", ΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ του Γκρόσσμαν συνθέτει μια διλογία , και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας...

Πλάι του για το ίδιο θέμα, στέκεται το ιστοριογραφικό κομψοτέχνημα "Στάλινγκραντ" του Anthony Beevor, όπως και το έργο του άλλου Σοβιετικού συγγραφέα, που καταπιάστηκε με τν ΒΠΠ του Κ. Σιμόνοφ, το "Μέρες και Νύχτες στις Φλόγες του Στάλινγκραντ".

            Το "Στάλινγκραντ" του Γκρόσμαν δεν απευθύνεται μόνο στον αναγνώστη  που αγαπά την καλή λογοτεχνία και την Ιστορία, αλλά σε κάθε πολίτη που τιμά τους αγώνες για την ελευθερία , έχοντας επίγνωση της ρήσης του Χεμινγουεϊ πως  "Κάθε ελεύθερος πολίτης χρώστά στον Κόκκινο Στρατό περισσότερα απ΄όσα θα μπορούσε ποτέ να "πληρώσει"