Βάσω Σταματίου , Warum? Μια Ελληνίδα Στο Άουσβιτς.
Είδος :MaρτυρίαΒαθμολογία 10/10
.jpg)
Σελίδες 192
Τιμη 10, 50 ευρώ
Μάιος 2023
Εκδ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Το ευρύ κοινό είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη Βάσω Σταματίου το 2006 μέσα από τη μοναδικής αξίας μαρτυρία της "WARUM?Μια Ελληνίδα στο Άουσβιτς" , η οποία για χρόνια αποτελούσε μια περιορισμένη ιδιωτική εκδοση.
Φέτος τον Μάιο οι Εκδόσεις Σύχρονη Εποχή ανέλαβαν να επανεκδώσουν το σημαντικό αυτό χειρόγραφο σε μια καλαίσθητη έκδοση που έχουμε χρεός να γνωρίσουμε όλοι οι Έλληνες.
Το Βαρούμ της εκλιπούσης πια, Βάσως Σταματίου είναι κατά τη γνώμη η δεύτερη σημαντική ελληνική μαρτυρία από στρατόπεδο που -περαν της ιστοριογραφικής σημασίας της- διασώζει και υψηλή λογοτεχνική αξία (μετά το εμβληματικό πεζογράφημα του Ναξιώτη Ιάκωβου Καμπανέλλη για το Μαουτχάουζεν.)
Η Ελληνίδα καλλονή Βάσω Σταματίου,ήταν μία από τις Χριστιανές Ελληνίδες που γνώρισαν τη φρίκη του Άουσβιτς- Μπίρκεναου.
Ήταν μόλις 22 ετών!
Η αναγκαστική συνύπαρξη, η πείνα, , η παράξενη σούπα "ταράνα", ανταγωνισμοί κι αλληλεγγύη τόσων γυναικών κάτω από το μαστίγιο του φρουρού, οδηγούν σε ιδιότυπους δεσμούς συνθέτοντας ένα μωσαικό αγωνίας και απροσμενης τρυφερότητας.
Επιπλεόν ενδιαφέροντες συνδεσμοι
Η Βάσω Σταματίου γεννήθηκε στην Πέλλα , αλλά μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη.
Υπήρξε ΕΠΟΝΙτισσα και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ ήταν φοιτήτρια Νομικής του ΑΠΘ, συμμετείχε σε πορεία διαμαρτυρίας.
Με αφορμή αυτό ,συνελήφθη ως όμηρος στο στρατόπεδο "Παύλος Μελάς" για να μεταφερθεί αρχικά στις φυλακές της Γιουγκοσλαβίας- κι από εκεί στο Άουσβιτς της Σιλεσίας (Πολωνία).
Αυτό το ζοφερό οδοιπορικό μετέφερε στο χαρτί χρόνια μετά η όμορφη Βάσω Σταματίου, μέσα από το αποκαλύπτικο και συγκινητικό βιβλίο της "Warum? Μια Ελληνίδα Στο Άουσβιτς", το οποίο κυκλοφόρησε σε λιγοστά αντίτυπα και δεν είχε τη διάδοση που του άξιζε.
Όπως ο Πρίμο Λέβι κάνει στη δική του μαρτυρία " Εάν Αυτό Είναι Ο Άνθρωπος", έτσι κι η Βάσω Σταματίου εισάγει το έργο της με μια αναρώτηση στον τίτλο, προσδίδοντάς του κι εκείνη βασανιστικές ηθικές προεκτάσεις.
Το Κατηγορώ των Αθώων:"Warum?"(στα γερμανικά σημαίνει το "Γιατί;")
Όπως ο Πρίμο Λέβι κάνει στη δική του μαρτυρία " Εάν Αυτό Είναι Ο Άνθρωπος", έτσι κι η Βάσω Σταματίου εισάγει το έργο της με μια αναρώτηση στον τίτλο, προσδίδοντάς του κι εκείνη βασανιστικές ηθικές προεκτάσεις.
Το Κατηγορώ των Αθώων:"Warum?"(στα γερμανικά σημαίνει το "Γιατί;")
Ερώτημα αναπάντητο, όπως ακριβώς η υπόθεση του Πρίμο Λέβι "Εάν Αυτό είναι ο Άνθρωπος."
Τίτλος που φανερώνει, όπως στην περιπτωση του Λέβι, τη φιλοσοφική διάθεση και την οξύτητα του πνεύματος που διέπουν τη μαρτυρία της Σταματίου, χαρίζοντας της ευαισθησία και εκλέπτυνση λόγου, που αγγίζουν την αυθεντική Λογοτεχνία -αντίθετα με τον πιο στεγνό λόγο του Λέβι.
Στις 173 σελίδες του βιβλίου ,λοιπόν, ευωδιάζει το κάλλος της ψυχής μιας πανέξυπνης κοπελίτσας, όμορφης σα νεράιδα, που από τα μαρτύρια της σκοτεινής φυλακής της, μάς συμπαρασύρει στην ελευθερία του πνεύματος και στο φως της ανθρωπιάς, με μια αφήγηση ελκυστική.
Τίτλος που φανερώνει, όπως στην περιπτωση του Λέβι, τη φιλοσοφική διάθεση και την οξύτητα του πνεύματος που διέπουν τη μαρτυρία της Σταματίου, χαρίζοντας της ευαισθησία και εκλέπτυνση λόγου, που αγγίζουν την αυθεντική Λογοτεχνία -αντίθετα με τον πιο στεγνό λόγο του Λέβι.
Στις 173 σελίδες του βιβλίου ,λοιπόν, ευωδιάζει το κάλλος της ψυχής μιας πανέξυπνης κοπελίτσας, όμορφης σα νεράιδα, που από τα μαρτύρια της σκοτεινής φυλακής της, μάς συμπαρασύρει στην ελευθερία του πνεύματος και στο φως της ανθρωπιάς, με μια αφήγηση ελκυστική.
Κάποιες στιγμές μου έφερε στον νου την υπέροχη αγωνίστρια Έλλη Παππά, που, γεννώντας μέσα από τη φυλακή τον γιο του Μπελογιάννη, μιλούσε για το φως, για τα λουλούδια, για τη χαρα, τον έρωτα και τη γνώση.
Σε ένα τόπο παράλογου υποβιβασμού, η Παππά και η Σταματίου,με την αξιοπρέπεια και τα γραπτά τους, επέμεναν να προάγουν τον Άνθρωπο.
Η Βάσω Σταματίου αρπάζει τον αναγνώστη κατευθείαν ξεκινώντας την τόσο παραστατική εξιστόρησή της από τις μέρες της στις σερβικές φυλακές της Μπανίτσα.
Σε ένα τόπο παράλογου υποβιβασμού, η Παππά και η Σταματίου,με την αξιοπρέπεια και τα γραπτά τους, επέμεναν να προάγουν τον Άνθρωπο.
Εκεί μας συστήνει τις συγκρατούμενές της , σκιαγραφεί χαρακτήρες και σκέψεις χωρίς να κουράζει και ξεδιπλώνει το ιστορικό της σύλληψής της.
Η μικρή Τούλα, η Μαίρη, η αθυρόστομη Έυα, η Νίκη με το μυστικό γίνονται φίλες σου και αγωνιάς κι εσύ για κείνες...
Δεσπόζουσα φιγούρα στις φυλακές ο σωματώδης, εκρηκτικά βίαιος δεσμοφύλακας Ράντοβαν, με την ανεξιχνίαστη καρδιά και τις κρυμμένες ευαισθησίες.
Η αναγκαστική συνύπαρξη, η πείνα, , η παράξενη σούπα "ταράνα", ανταγωνισμοί κι αλληλεγγύη τόσων γυναικών κάτω από το μαστίγιο του φρουρού, οδηγούν σε ιδιότυπους δεσμούς συνθέτοντας ένα μωσαικό αγωνίας και απροσμενης τρυφερότητας.Η πένα της Βασως Σταματίου σαν ανατόμος εισχωρεί στις ψυχές, αναζητώντας προθέσεις και αντιστάθμισμα στον τρόμο. Η αθωότητα της άγνοιας, οι μνήμες της παρίδας, μικρόι ηρωισμοί, η ξέγνοιασια της νιότης που αντιστέκεται, ο απρόσμενος έρωτας.
Τούτο το σκληρό σκηνικό της σερβικής φυλακής , με κάποια χαριτωμένα στιγμιότυπα να φέγγουν ελπίδα, καταλαμβάνει το πρώτο μισό της μαρτυρίας και θα είναι ο προθάλαμος για τον πρόωρο, "ανεξήγητο Άδη" που οι Γερμανοί έστησαν για τους αθώους στην πολωνογερμανική μεθόριο.
Η Βάσω Σταματίου μας μεταφέρει στιγμή -στιγμή τούτο το τρομακτικό ταξίδι...
Το τρένο για το Άουσβιτς, οι στρατιώτες, οι κοντοκουρεμένοι τρόφιμοι, τα νέα ριγωτά ρούχα του στρατοπέδου κι η ανείπωτη ευτυχία να παίρνεις παπούτσι στο νούμερό σου...
Η Βάσω Σταματίου μας μεταφέρει στιγμή -στιγμή τούτο το τρομακτικό ταξίδι...
Το τρένο για το Άουσβιτς, οι στρατιώτες, οι κοντοκουρεμένοι τρόφιμοι, τα νέα ριγωτά ρούχα του στρατοπέδου κι η ανείπωτη ευτυχία να παίρνεις παπούτσι στο νούμερό σου...
Κι ύστερα, ο αριθμός χαραγμένος στο χέρι και ο λιμός χαραγμένος στα μάγουλα μετατρέπουν νιάτα δροσερά σε γλυπτά θανάτου....
82224 αντί για το όλο χάρη όνομα σου, που κάποτε συλλάβιζαν στο αυτί σου τα νανουρίσματα της μάνας σου, τα γέλια των φίλων σου και ίσως κάποια λατρεμένη αγοριστική φωνή...
Κι από το πρώτο σοκ, η καταβύθιση στον απόλυτο εκμηδενισμό σε ένα καλά στημένο πείραμα .
Απερίγραπτη η φρίκη των ξυλοδαρμών, η χωρίς έλεος ειλωτεία ,οι ματωμένοι σκελετοί που περιφέρονταν κάτω από τα δόντια των σκυλιών και τα μαστίγια των Ες Ες, αλλά το πιο τρομακτικό ήταν η απάθεια καθενός στο δράμα του διπλανού του.Η αποκτήνωση, η έλλειψη ενσυναίσθησης.Η κόλαση όπως την περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι ως πλήρη απουσία αγάπης.
Εδώ υπάρχει μονάχα η ζωώδης πείνα, που βλέπει μονάχα έναν κανιβαλικό εαυτό.Η επιστροφή στη σπηλιά και τα πλατωνικά δεσμά της. Η μοναξιά των Πρωτόπλαστων, όταν καθένας πάσχιζε να σώσει τον εαυτό του από την οργή του Θεού...
Η Σταματίου λοιπόν φιλοτεχνεί με ενδεικτικά στιγμιότυπα τον φρικιαστικό πίνακα του Άουσβιτς, επιστρατεύοντας τα πιο σκοτεινά χρώματα από την παλλέτα της ζωής και μας πληροφορεί για τον σαδισμό συγκρατούμενων επιστατριών, για φρικιαστικές ιατρικές επεμβάσεις, την αποφορά της καμένης σάρκας, τα στιβαγμένα πτώματα, την καθημερινή αγωνία και την εξοντωτική εργασία.
Η γυναικέια φύση όμηρος αποτρόπαιων, ιατρικών πειραμάτων, βασανιστήρια, φιλικές φιγούρες που χάθηκαν, η φλούδα μιας πατάτας "επίζηλο γεύμα", η προδοσία.
Κι αντιστάθμισμα , ένας φιλικός ψίθυρος, η ανάμνηση ενός στίχου, το ψωμί που μασουλάς αργά για να κρατήσει περισσότερο...
Με άλλα λόγια, η αναμέτρηση του τσακισμένου σώματος με το ακαταπόνητο πνεύμα.
Όλα τα έγραψε η Βάσω Σταματίου- τίποτα δεν έκρυψε.
82224 αντί για το όλο χάρη όνομα σου, που κάποτε συλλάβιζαν στο αυτί σου τα νανουρίσματα της μάνας σου, τα γέλια των φίλων σου και ίσως κάποια λατρεμένη αγοριστική φωνή...
Κι από το πρώτο σοκ, η καταβύθιση στον απόλυτο εκμηδενισμό σε ένα καλά στημένο πείραμα .
Απερίγραπτη η φρίκη των ξυλοδαρμών, η χωρίς έλεος ειλωτεία ,οι ματωμένοι σκελετοί που περιφέρονταν κάτω από τα δόντια των σκυλιών και τα μαστίγια των Ες Ες, αλλά το πιο τρομακτικό ήταν η απάθεια καθενός στο δράμα του διπλανού του.Η αποκτήνωση, η έλλειψη ενσυναίσθησης.Η κόλαση όπως την περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι ως πλήρη απουσία αγάπης.
Εδώ υπάρχει μονάχα η ζωώδης πείνα, που βλέπει μονάχα έναν κανιβαλικό εαυτό.Η επιστροφή στη σπηλιά και τα πλατωνικά δεσμά της. Η μοναξιά των Πρωτόπλαστων, όταν καθένας πάσχιζε να σώσει τον εαυτό του από την οργή του Θεού...
Η Σταματίου λοιπόν φιλοτεχνεί με ενδεικτικά στιγμιότυπα τον φρικιαστικό πίνακα του Άουσβιτς, επιστρατεύοντας τα πιο σκοτεινά χρώματα από την παλλέτα της ζωής και μας πληροφορεί για τον σαδισμό συγκρατούμενων επιστατριών, για φρικιαστικές ιατρικές επεμβάσεις, την αποφορά της καμένης σάρκας, τα στιβαγμένα πτώματα, την καθημερινή αγωνία και την εξοντωτική εργασία.
Η γυναικέια φύση όμηρος αποτρόπαιων, ιατρικών πειραμάτων, βασανιστήρια, φιλικές φιγούρες που χάθηκαν, η φλούδα μιας πατάτας "επίζηλο γεύμα", η προδοσία.
Κι αντιστάθμισμα , ένας φιλικός ψίθυρος, η ανάμνηση ενός στίχου, το ψωμί που μασουλάς αργά για να κρατήσει περισσότερο...
Με άλλα λόγια, η αναμέτρηση του τσακισμένου σώματος με το ακαταπόνητο πνεύμα.
Όλα τα έγραψε η Βάσω Σταματίου- τίποτα δεν έκρυψε.
Κι όμως, άφησε να φεγγοβολήσει μια βαθιά πίστη στα πιο ευγενικά ιδανικά...Η δική της αντίσταση στάθηκε μια ιδιότυπη φιλία με μια Ουγγαρέζα -και όχημα τις γνώσεις για την Αρχαία Ελλάδα.
Το μύρο της φιλίας πλημμυρίζει την ψυχή του αναγνώστη, υπενθυμίζοντας πως η "Στροφή προς έναν Άλλον μπορεί να νοηματοδοτήσει την ύπαρξη μας και να μας κρατήσει στη ζωή ως η μόνη ουσιώδης αντίσταση στον θάνατο..
Παρακολουθούμε αυτήν τη Φιλία με κατανυξη και αγωνία...
Αφήνοντας αυτό ως επιστέγασμα, η Βάσω Σταματίου ίσως κλείνει λιγάκι βιαστικά την άρτια δομημένη κ δοσμένη ως εκεί κατάθεσή της, χωρίς να επεκταθεί σε όσα έζησε στο Ράβενσμπρυκ ή την απελευθερωση της.
Το τελευταίο είναι ζήτημα που παρέλειψε εσκεμμένα γιατί την πονά όσο το τατουάζ στο χέρι της: Ως αριστερή την περίμεναν διωγμοί κι η ίδια κατόρθωσε να σπουδάσει στην Ιταλία σκηνογραφία και να βρει δουλειά πολλά χρόνια αργότερα στη Λυρική.
Είναι επονείδιστο για την Ελλάδα ότι η επιστροφή στην πατρίδα στάθηκε για ανθρώπους σαν την νεαρή επιζήσασα Σταματίου μια νέα "ξενητειά", καθώς την υποδέχθηκε ένα κράτος εχθρικό προς κάθε πρότερο αγωνιστή της Ελευθερίας...Οι ήρωες υπό διωγμόν.
Το μύρο της φιλίας πλημμυρίζει την ψυχή του αναγνώστη, υπενθυμίζοντας πως η "Στροφή προς έναν Άλλον μπορεί να νοηματοδοτήσει την ύπαρξη μας και να μας κρατήσει στη ζωή ως η μόνη ουσιώδης αντίσταση στον θάνατο..
Παρακολουθούμε αυτήν τη Φιλία με κατανυξη και αγωνία...
Αφήνοντας αυτό ως επιστέγασμα, η Βάσω Σταματίου ίσως κλείνει λιγάκι βιαστικά την άρτια δομημένη κ δοσμένη ως εκεί κατάθεσή της, χωρίς να επεκταθεί σε όσα έζησε στο Ράβενσμπρυκ ή την απελευθερωση της.
Το τελευταίο είναι ζήτημα που παρέλειψε εσκεμμένα γιατί την πονά όσο το τατουάζ στο χέρι της: Ως αριστερή την περίμεναν διωγμοί κι η ίδια κατόρθωσε να σπουδάσει στην Ιταλία σκηνογραφία και να βρει δουλειά πολλά χρόνια αργότερα στη Λυρική.Είναι επονείδιστο για την Ελλάδα ότι η επιστροφή στην πατρίδα στάθηκε για ανθρώπους σαν την νεαρή επιζήσασα Σταματίου μια νέα "ξενητειά", καθώς την υποδέχθηκε ένα κράτος εχθρικό προς κάθε πρότερο αγωνιστή της Ελευθερίας...Οι ήρωες υπό διωγμόν.
Όσοι θυσιάστηκαν για την ελευθερια της πατρίδας έγιναν ξανά δεσμώτες!
Και σήμερα, κάπου αισθάνονται ενίοτε ένας "ενοχλητικός αναχρονισμός", που τον φιμώνει η αδιαφορία των νεότερων γενεών...Χρωστάμε όμως να δώσουμε πίσω τη φωνή στη μνήμη.
Φωνές σαν την ευαίσθητη Βάσω Σταματίου θα παραμένουν πάντα επίκαιρες, και πρέπει να τις αφουγκραζόμαστε ευλαβικά, διότι το Άουσβιτς θα παραμένει το σημείο 0, όπου "πάγωσε" ο Σύγχρονος Πολιτισμός σαν την Ωραία Κοιμωμένη", περιμένοντας στους αιώνες το φιλί της ανθρωπιάς, για να ξυπνήσει.
Για όλα αυτά το "ΒΑΡΟΥΜ?" της Βάσως Σταματίου,περιμένει την απάντηση μας ως μια ανεκτίμητη μαρτυρία από τα απώτατα βάθη της κόλασης που κυοφορεί μέσα του άνθρωπος αντάμα με τον Ουρανό όπου προορίζεται, έχοντας πάντα την επιλογή ανάμεσα στα δύο...
Και σήμερα, κάπου αισθάνονται ενίοτε ένας "ενοχλητικός αναχρονισμός", που τον φιμώνει η αδιαφορία των νεότερων γενεών...Χρωστάμε όμως να δώσουμε πίσω τη φωνή στη μνήμη.
Φωνές σαν την ευαίσθητη Βάσω Σταματίου θα παραμένουν πάντα επίκαιρες, και πρέπει να τις αφουγκραζόμαστε ευλαβικά, διότι το Άουσβιτς θα παραμένει το σημείο 0, όπου "πάγωσε" ο Σύγχρονος Πολιτισμός σαν την Ωραία Κοιμωμένη", περιμένοντας στους αιώνες το φιλί της ανθρωπιάς, για να ξυπνήσει.
Για όλα αυτά το "ΒΑΡΟΥΜ?" της Βάσως Σταματίου,περιμένει την απάντηση μας ως μια ανεκτίμητη μαρτυρία από τα απώτατα βάθη της κόλασης που κυοφορεί μέσα του άνθρωπος αντάμα με τον Ουρανό όπου προορίζεται, έχοντας πάντα την επιλογή ανάμεσα στα δύο...
Επιπλεόν ενδιαφέροντες συνδεσμοι
