Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ, Ο Συνταγματάρχης ΛΙΑΠΚΙΝ

                                       Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν , Μ. Καραγάτσης
                        Κατηγορία Κλασσική Ελληνική Πεζογραφία
                                           Είδος: Κοινωνικό
                                           Βαθμολογία: 9/10 (κάθε βιβλιο αξιλογείται αυστηρα με γνωμονα την ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ)

H πρώτη μου επαφή με τον εμβληματικό μας πεζογράφο, Μ. Καραγάτση, έγινε με το -όντως πρώτο- μυθιστόρημά του, το έργο "Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν", ένα κοινωνικό δράμα πολιτικών αποχρώσεων, με το "πάθος της ψυχής" στην πιο τραγική του διάσταση.
        Το έργο έχει βασιστεί σε ένα αληθινό, ειδεχθές πρόσωπο.
Πόκειται για έναν έκπτωτο Ρωσο Συνταγματάρχη Νταβίντωφ, του τσαρικού καθεστώτος- που μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα κι έζησε στη Λάρισα ως επιστάτης των ζώων της Γεωργικής Σχολής χωρίς να συμβιβαστεί με τον ξεπεσμό του.
Παρηγοριά του το ποτό κι η νέα του οικογένεια.
Επί Κατοχής έγινε αρχιβασανιστής των ναζί και διώκτης κάθε αγωνιστή της Ελευθερίας!)
   
 Αυτός όμως έιναι μόνο μια αφορμή-δεν προκειται για βιογραφια αλλα για ξεκάθαρη μυθοπλασία:
          Ο Καραγάτσης πήρε το πρόσωπο αυτό και το μετέπλασε σε πρωταγωνιστή ενός δράματος σχεδόν υπαρξιακού.
          Το βιβλίο του αυτονομήθηκε  πολυ σύντομα από τον πραγματικό αιμοσταγή Συνταγματάρχη, για να διαγράψει τη δική του αυτεξούσια πορεία κλείνοντας τον ηθικό κύκλο του ήρωα πολύ πριν την Κατοχή, σε έναν διαφορετικό προβληματισμό αποκομμένο από τα αληθινά γεγονότα.
          Άλλωστε το 1933 (χρόνος πρώτης έκδοσης) τίποτα δεν προμήνυε τις τραγικές εξελίξεις του Πολέμου.
(Γι αυτό εδώ, θα κριθεί στην αμιγώς μυθοπλαστική του διάσταση, χωρίς να ληφθούν καθόλου υπόψη αντιπαραβολές με τα αληθινά (ανατριχιαστικα) γεγονότα που παρέβλεψε - και που θα παρατεθούν σε επίμετρο μετά το βασικό άρθρο).
Συζητάμε αποκλειστικά τον "μυθιστορηματικό" Συνταγματάρχη Λιάπκιν.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης, πολλά άλλοτε μέλη της πάλαι ποτέ ελίτ της Ρωσίας, κατέφυγαν ως διωκώμενοι πολιτικοί πρόσφυγες στην Ευρώπη- και στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στους "Λευκούς" Ρώσους εμιγκρέδες της Ελλάδας, βρέθηκε κι ο χήρος Συνταγματάρχης του τσαρικού στρατού, Νταβίντ Μπορίσιτς Λιάπκιν, ο οποίος με την έλευση των Μπολσεβίκων έχασε αξιώματα, σπίτι και κόρη.

Φτάνοντας στην Ελλάδα, κατάφερε να διοριστεί επιστάτης κι αρχισταβλίτης της Γεωργικής Σχολής στη Λάρισα.

            Με αναμνήσεις από τη ρωσική γη και τα περασμένα του μεγαλεία να τον κατατρύχουν, ο Λιάπκιν θα προσπαθήσει να προσαρμοστεί στη νέα του ζωή και τον κοινωνικό υποβιβασμό του- με σύντροφο πιστό το ποτό...

            Η συνάντηση του με συμπατριώτες του, ξεπεσμένους όπως αυτός, θα αναζωπυρώσει τη σβησμένη φλόγα της ρώσικης φυλής και θα ανεγείρει πάθη θανάσιμα.

         Η προσπάθειά του Λιάπκιν να δημιουργήσει νεά οικογένεια δε θα επιφέρει την αναγέννηση που ίσως προσδοκά.
Μια ακόμη απρόσμενη συνάντηση θα ξυπνήσει τα φαντάσματα της συνείδησής του, που  θα ορθωθούν τρομακτικά, σε μια μάχη ψυχής αμείλικτη...

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Ο "Συνταγματάρχης Λιάπκιν" του Καραγάτση αποτελεί ένα τολμηρό ψυχογραφικό δράμα, γεμάτο πολιτικούς προβληματισμούς, που κορυφώνονται σε ένα υπαρξιακό κρεσέντο, 

αποζητώντας την κάθαρση.

Η τόλμη του έργου αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο , αν συνυπολογίσουμε την εποχή όπου γράφτηκε- στα 1933- με τα φασιστικά κινήματα να θεριεύουν και τον μικροαστισμό να κινεί τις επιλογές των απλών ανθρώπων, ενώ η κομμουνιστική ιδεολογία αναδύεται διεθνώς κι εμπνέει αγώνες για κοινωνική αναμόρφωση. 

           "Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν" το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψε ο Μ. Καραγάτσης σε ηλικία μόλις 25 ετών.

Αποτελεί το πρώτο μέρος της Τριλογίας με τίτλο "Εγκλιματισμός Κάτω Από το Φοίβο" η οποία συμπληρώνεται από τον "Γιούγκερμαν" και τη "Μεγάλη Χίμαιρα".
       Κοινός παρονομαστής και των τριών έργων είναι πως στο επίκεντρο έχουν ξένους ήρωες-"εμιγκρέδες"- που μετά τον ξεπεσμό τους, πασχίζουν να ορθοποδήσουν στην Ελλάδα κι η αποτυχία τους, τούς οδηγεί στην ηθική κατάπτωση και τον όλεθρο.

Ως πρωτόλειο έργο, ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν είναι το πιο σύντομο και απλούστερο έργο από τα τρία, και με λιγότερο δουλεμένους τους περιφερειακούς χαρακτήρες, εντούτοις διατηρεί μια δυναμική που κλιμακώνεται για να κορυφωθεί αριστουργηματικά.

Στον Συνταγματάρχη Λιάπκιν, ο πρωταγωνιστής είναι ένας γνήσιος Ρώσος ευπατρίδης με επιβλητική θωριά και την σαγηνευτική παγερότητα της "καλογυαλισμένης" στρατιωτικής ομορφιάς.

Ο άνεμος της Κόκκινης Επανάστασης σάρωσε την καθεστηκύια τάξη και τη δική του ζωή στη Ρωσία, οδηγώντας τον να ζητήσει πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα.

           Από αυτό το σημείο τον παραλαμβάνει η πένα του συγγραφέα, τοποθετώντας τον επιστάτη των ζώων της Γεωργικής Σχολής στη Λάρισα.

Με την κόρη του αγνοούμενη και τη ζωή του να διολισθαίνει στη χαμηλότερη κοινωνική βαθμίδα, ο άλλοτε λαμπρός Συνταγματάρχης Λιάπκιν πασχίζει να προσαρμοστεί στην μικρή, επαρχιακή κοινωνία, παρέα με τους προοδευτικούς καθηγητές, τον καλόψυχο Διευθυντή και πλήθος άλλα πρόσωπα.

Αυτός έιναι ο αρχικός καμβάς, όπου ο Καραγάτσης πλέκει το μύθο του, σε μια γλώσσα απλή- ενίοτε σκληρή.
Μια γλώσσα χωρίς πολλά καλολογικά στοιχεία, με ένα λεξιλόγιο που δε γοητεύει- γεμάτη καθημερινές εκφράσεις και μια ποιότητα που αναδεικνύεται από τα νοήματα και την παραστατικότητά της. 
Μέσα από αυτή, ο συγγραφέας συνθέτει όμως δυνατές εικόνες και σκιαγραφεί υποδειγματικά τον ήρωά του ως το τέλος.
              Η πλοκή του ρέει γοργά σε γραμμική πορεία, χωρίς πλατειασμούς ή εκτεταμένες περιγραφές- με κάποια μεγάλα χρονικά άλματα, στοιχείο που θα αποστασιοποιούσε τον αναγνώστη από τον ήρωα αν δεν υπήρχαν κάποιες πραγματικά συγκλονιστικές στιγμές, είτε σε επίπεδο στοχασμών, είτε σε επίπεδο εξελίξεων.
             Παράλληλα έχουμε κάποια πισωγυρίσματα με εγκιβωτισμένες αφηγήσεις, ηρώων που αναγκάζονται να εκθέσουν όσα πέρασαν μέχρι να ανταμώσουν τον Λιάπκιν στην Ελλάδα.

Είναι ξεκάθαρο ότι στο έργο ο συγγραφέας εστιάζει στον Συνταγματάρχη Νταβίντ Λιάπκιν, παραθέτοντας πιο επιφανειακά τους υπόλοιπους χαρακτήρες- εκτός του εξαίσιου Τιμοφέιτς Αρκάνοφ, που λειτουργεί σαν τη φωνή της συνείδησης και το ηθικό αντίβαρο του κεντρικού του ήρωα. 

  Ο Καραγάτσης, λοιπόν, παρακολουθεί τον μετασχηματισμό του ξεπεσμένου άρχοντα σε έναν άνθρωπο που ισορροπεί ανάμεσα στη φιλοπονία του βιοπαλαιστή και στα ντοστογιεφσκικού τύπου πάθη του κοινωνικού παρία.
            Η ρωσική ψυχή του πρωταγωνιστή μας, επιρρεπής στην οδύνη, αλλά και στο ποτό θα ενδώσει σταδιακά στην αλητεία και σε οργιαστικά γλέντια στο περιθώριο της κοινωνίας.
            Τα γλέντια αυτά η πένα του Καραγάτση τα ενορχηστρώνει μοναδικά, με νοσταλγικές μελωδίες, μετουσιώνοντας εικονοπλαστικά το Θεσσαλικό Καμπο σε ρωσική στέπα και το πέρασμα του Πηνείου στο "μητρικό" χάδι του Βόλγα (τα ποτάμια στα ρωσικά αποδίδονται σε θηλυκό γένος κι ο Βόλγας είναι η Μητερούλα των Ρώσων).
          Ο Καραγάτσης, αν κι Έλληνας, κατορθώνει να αφουγκραστεί τον παλμό της σλαβικής "καρδιάς"- παράφορο στον πόνο, στον έρωτα και στο μίσος- αντιπαραβάλλοντας τον με τον πιο ανάλαφρο μεσογειακό "ψυχισμό" του αυθορμητισμού και της αγάπης στο φως.

Ο εθισμός στο αλκοόλ κι η διαβρωτική του επίδραση στη συνείδηση του ανθρώπου, διαγράφεται με τη δύναμη που αναδεικνύεται το πάθος του τζόγου στον "Παίκτη" του Ντοστογιέφσκι              
Γύρω από αυτόν τον έκπτωτο Συνταγματάρχη, ένας χορός από ενδεικτικές φιγούρες της τυπικής επαρχίας- από υποκριτές μεγαλοαστούς, ηδυπαθείς ερωμένες, μέχρι τους αλήτες των καπηλειών και των πορνείων.
            
Ένα από τα στοιχεία στον "Λιάπκιν" είναι ότι το ερωτικό στοιχείο παρουσιάζει μια ελέυθεριότητα ωμή και άκρως προκλητική για τους θεσμούς της εποχής του, υπηρετώντας την επιθυμιά του Καραγάτση να είναι, όπως έλεγε, ένας... "κακός λογοτέχνης", με την έννοια του "ενοχλητικού που καυτηριάζει τα κακώς κείμενα και ξεσκεπάζει τη φαρισαιστική ασχήμια της κοινωνίας".

Το πετυχαίνει με στιγμιότυπα που ξεμπροστιάζουν τον νεοπλουτισμό και σαθρές σχέσεις.
          Στα πλαίσια αυτά,όμως, η γυναίκα στο έργο παρουσιάζεται μάλλον απαξιωμένη, έρμαιο του αντρικού πόθου και μιας εγγενώς διεφθαρμένης φύσης.
         Είτε θύτης( είτε θύμα,  η γυναίκα γίνεται φορέας ακάθαρτου ερωτισμού - ενίοτε χρησιμοθηρικού(Κάρμεν, Λιούμπα)- και υποτάσσεται σε μια ανδροκρατική οπτική, που την εξιλεώνει ίσως μόνο μέσω της μητρότητας.
Από την άλλη, στο έργο μόνο από γυναίκες συναντάμε ίχνη αυθεντικής καλοσύνης, καρτερίας και συμπόνιας.(κ Διευθυντού, Κατερίνα)
Αυτή οπτική συμβαδίζει με τα ήθη της εποχής, τον ασφυκτικό , θρησκόληπτο συντηρητισμό - αλλά ενίοτε γίνεται μονομερής. 

Ο "Συνταγματάρχης Λιάπκιν", όμως, περάν της κοινωνικής του χροιάς, έχει κι έναν βαθιά πολιτικό χαρακτήρα, καθώς με "αυτόν" ο συγγραφέας επιχειρεί μια αποτίμηση της πρόσφατης τότε (1933)Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και της ανατροπής που έφερε στην άλλοτε φεουδαρχική Ρωσία.
Η ματιά του Καραγάτση είναι εμφανώς αστική, άρα αντικομμουνιστική- χωρίς όμως να παραχαράσσει γεγονότα.
               Δίνοντας εύστοχα την πικρία της έκπτωτης αριστοκρατίας, υπογραμμίζει τον κύκλο βίας και τρόμου που άνοιξε η Επανάσταση, με το καχύποπτο σταλινικό καθεστώς να εκρίζωνει με μανία οποιοδήποτε κατάλοιπο της παλαιάς τάξης, βάλλοντας επί δικαιοις και αδίκοις.
              Μέσα από τους έκπτωτους ήρωες και τις μνήμες τους, ο αναγνώστης βιώνει τον ξεριζωμό, την απώλεια, τον παραλογισμό και την αλλοτρίωση μιας επανάστασης που εξέπεσε σε νεά τυραννία, (αν κι όχι απαραίτητα χειρότερη από αυτην που ανέτρεψε.)
Δυστυχώς, δεν δίνεται ο λόγος στους υποστηρικτές της κομμουνιστικής ιδεολογίας, που ιδανικά θα μπορούσαν να εκπροσωπηθούν από τους προοδευτικούς καθηγητές της Γεωργικής Σχολής ή τον γλυκύτατο κομμουνιστή γιατρό Χλωρό...
Έτσι ανακόπτεται μια "δίκαιη" ιδεολογική αντιπαράθεση, που θα παρουσίαζε σίγουρα ενδιαφέρον και θα ανύψωνε το έργο.
           Βέβαια, οι ίδιοι οι "Ρώσοι πρόσφυγες" επιχειρούν μια "γενναία" αυτοκριτική για όσα οδήγησαν στην ανατροπή τους από τον ρακένδυτο λαό, κυρίως μέσω του αφοπλιστικού Αρκάνοφ.
Η κριτική στο τσαρικό καθεστώς είναι επίσης οξύτατη και σε λίγες φράσεις περικλείει την τραγωδία της αμορφωσιάς σε μια ανατομία της μαζικής ψυχολογίας αλλά και της πορείας των Ρώσων στην Ιστορία.
Σε αυτά τα χωρία, η συλλογικότητα παραμερίζει λίγο τα πρόσωπα. Τώρα,ο συγγραφέας χαρίζει με μαεστρία και ευελιξία σκέψης μια πολιτική ανάλυση πολύ υψηλού επιπέδου- σχεδόν φιλοσοφική- δίνοντας πρώιμα δείγματα της συγγραφικής του ιδιοφυΐας, που θα μεστώσει αργότερα...

Η κορύφωση του φινάλε στον "Συνταγματάρχη Λιάπκιν", επαναφέρει τον προσανατολισμό του έργου από τη συλλογικότητα στην ατόμικότητα.
 Εδώ αναβιώνουν σκηνές αρχαίας τραγωδίας, με τον κεντρικό μας ήρωα στην περιδίνηση μιας αυτοκριτικής ακούσιας ίσως αλλά αμείλικτης, που μας προσφέρει μια ηθική διαπάλη που παραπέμπει στο Έγκλημα Και Τιμωρία".Το αφοπλιστικό συμπέρασμα εδώ όμως, δεν ανυψώνει τον Άνθρωπο, αλλά  φέρνει προ των ευθυνών του ένα "φυγόδικο Τέρας": Το άδικο αίμα "πνίγει" τον απεχθή ήρωα σε έναν κολασμένο χορό ανελέητων, αναπόδραστων Ερινυών, που ο συγγραφέας ιχνηλατεί κεντώντας τη φρίκη σε μια σκηνογραφία μποντλέρική- ποτισμένη θάνατο κι όνειρο.
          Ένα φινάλε αυθεντικά ποιητικό, που φέρει την κάθαρση εκείνη που αναμορφώνει αριστοτελικά και τον θεατή- αναγνώστη.
Η ατομική διαδρομή του Λιάπκιν οδηγεί μοιράια στο συμπέρασμα ότι το άτομο κατέχει την απόφαση της προσωπικής του έκπτωσης ή της ψυχικής του αρμονίας και δε δικαιούται να αναζητά κοινωνικά άλλοθι για την απόφαση του να ταχθεί στην οδό της Απωλείας.
          Η Αρετή είναι προσωπική μάχη και μια δύσκολη κατάσταση δε διαφθείρει αφ' εαυτής- απλώς φέρνει στην επιφάνεια την ήδη υπάρχουσα διαφθορά μιας ψυχής.
         Είναι αυτή η ελευθερία, που φοβίζει με την ευθύνη που επισείει για τη συνείδησή μας, όπως ανέφερε ο τόσο αγαπημένος στον Καραγάτση Ντοστογιέφσκι στον Ιεροεξεταστή του. 

Για όλα αυτά, ο  "Συνταγματάρχης Λιάπκιν" αποδείχθηκε η ιδανική αρχή για τον νεαρό τότε πεζογράφο Καραγάτση κι έδωσε δείγματα της μεγάλης του κλάσης, που τον ανέδειξε σε κορυφαίο Έλληνα μυθιστοριογράφο τον 20ο αιώνα- μετά φυσικά από τον παγκόσμιο φιλόσοφο Καζαντζάκη.

                                                        Δέδε Ελισσάβετ





ΕΠΙΜΕΤΡΟ απο ενδιαφερουσες Πηγες
Αξίζει να σημειωθεί πως έμπνευση για το μυθιστόρημα Ο "Συνταγματάρχης Λιάπκιν" , στάθηκε ένα υπαρκτό πρόσωπο.
Πρόκειται για τον Μπορίς Βασιλίεβιτς Νταβίντοφ, Ρώσο αξιωματικό που όντως υπήρξε πρόσφυγας επί Οκτωβριανής Επαναστασης και που ο Καραγάτσης συνάντησε στη Γεωργική Σχολή Λάρισας, όπου ο Διευθυντής Τζουλιάδης ήταν ο άντρας της αδελφής του (κάνοντας την εμφάνιση του κι αυτός υπαινικτικά στο έργο, όπως κ άλλα πρόσωπα της Σχολής όπως ο όντως κομμουνιστής γιατρός Φλώρος -παραφρασμένος σε "Χλωρός"...).
         Το γεγονός αυτό εξόργισε τον πραγματικό Συνταγματάρχη, ο οποίος, εν αντιθέσει με τον μυθιστορηματικό ήρωα, έζησε δυστυχώς... "χωρίς τύψεις"- σαν ένα "τέλειο" αιμοδιψές κτήνος, με δεκάδες αθώα θύματα:
Δεν ξεπέρασε ποτέ το συμπλεγμα του ξεπεσμενου αριστοκρατη και γινοταν θεαμα καθως κυκλοφορουσε στη Λάρισα με την παράταιρη πια στρατιωτική του στολή.
          Στην Κατοχή, μάλιστα, συνεργάστηκε ξεδιάντροπα με τους Ναζί κι έγινε ένας άγριος βασανιστής (στέλνοντας στο απόσπασμα ΕΛΑΣιτες κ αγωνιστές του ΕΔΕΣ), για να διαφύγει μαζί με τους Γερμανούς ως "εκλεκτός συνεργάτης" και να καταλήξει  στον Καναδά!
Είχε μάλιστα συναντηθεί με τον Αρη Βελουχιώτη οταν αυτός ήταν εσωκλειστος στη Γεωργική Σχολή!
Ο Καραγάτσης για τον αληθινό "Λιάπκιν" δηλαδή τον απάνθρωπο φονιά Νταβίντοφ, λεεί 
Μέσα του κυριαρχεί το ένστικτο του τρομαγμένου ζώου, του αγριμιού που είναι περισσότερο επικίνδυνο από κείνο που είναι «νορμάλ». 
Το θεριό που κάποτε πληγώθηκε βγήκε κατά κάποιον τρόπο από τον εαυτό του.
Παράδειγμα η κολοβή οχιά, που λέει ο λαός μας, το φίδι που δέχτηκε κάποτε ένα χτύπημα και του έμεινε η αναπηρία, είναι φοβερά χειρότερο από το άλλο.
Η δειλία του, γέννημα του κακού που έπαθε, το κάνει να μην αποφεύγει τη σύγκρουση και να επιτίθεται ύπουλα και όταν δεν κινδυνεύει (2).
Προσθέστε τώρα στον «ανάπηρο» και δειλό Νταβίντοφ και το τσιπροπότισμά του, κι έχετε μια προσωπικότητα χωρίς προσωπικότητα, που ψάχνει για την ταυτότητά του, για τον εαυτό του. 
Γι’ αυτό είναι ολόκληρος ένα μίσος…»
              
Κάτι που παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον είναι πως ο "Συνταγματάρχης Λιάπκιν" έχει αναθεωρηθεί τρεις φορές- πρωτα επί μεταξικής δικτατορίας("Πυρσός", 1939)...
Αρχικά το έργο ήταν φίλα προσκείμενο στο νεοσυσταθέν σοβιετικό κράτος και στην κομμουνιστική ιδεολογία.
Αλλωστε το περιβάλλον της Γεωργικής Σχολής ήταν από τα πλέον προοδευτικά, επιδεικνύοντας τον λαμπρότερο αντιστασιακό πυρήνα της χώρας.
Ο Καραγάτσης όμως αρχικά αφαίρεσε τα φιλοσοβιετικά χωρία("Καραβιας", 1944) και στην οριστική μορφή του ("Εστία", 1955) προσέδωσε στο έργο αμιγώς αντισοβιετικό χαρακτήρα.
                Δυστυχώς δεν αξιώθηκα να διαβάσω το πρώτο ακατέργαστο, φιλοσοβιετικό δείγμα και- για να μην μπερδευτεί ο αναγνώστης μας- το έργο εδώ αξιολογήθηκε και παρουσιάστηκε με γνώμονα αποκλειστικά την τελική μορφή, που σήμερα μπορεί καθένας μας να βρει.
Το βιβλιο γυρίστηκε σε σειρά το 1979 με τον Πέτρο Φυσσούν

Διαβάστε τις πολύ ενδιαφέρουσες Πηγές γύρω απο το έργο και τον αληθινό Ρώσο Συνταγματάρχη

FRACTAL

Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ "ΛΙΑΠΚΙΝ"



                          ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ((Απο Wikipeadia)

Ο Μ. Καραγάτσης (23 Ιουνίου 1908 − 14 Σεπτεμβρίου 1960) ήταν Έλληνας πεζογράφος, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της «Γενιάς του '30». 

Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Ροδόπουλος. 

Το ψευδώνυμο Καραγάτσης προήλθε από το δέντρο πτελέα ή καραγάτσι στο εξοχικό της οικογένειάς του στη Ραψάνη της Θεσσαλίας, όπου περνούσε τα περισσότερα εφηβικά καλοκαίρια του. 

Το «Μ.» του ψευδωνύμου του προήλθε πιθανότατα από το ρώσικο όνομα «Μίτια» (ρωσική εκδοχή του Δημήτρης), λόγω της μεγάλης του αγάπης για τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και ιδιαίτερα για το έργο Αδερφοί Καραμάζοφ. 

Το «Μ. Καραγάτσης» προκάλεσε σύγχυση σε αρκετούς φιλολόγους, που συχνά ερμήνευαν το «Μ» ως Μιχάλης, λόγω των ηρώων του, Μιχάλη Καραμάνου (στον Γιούγκερμαν) και Μιχάλη Ρούση (στον Μεγάλο ύπνο), που θεωρούνται περσόνες του συγγραφέα.[1] 

Παρόλα αυτά σύμφωνα με πρόσφατη προφορική μαρτυρία της κόρης του Μαρίνας Καραγάτση το αρχικό γράμμα «Μ.» μπροστά από το ψευδώνυμο Καραγάτσης πράγματι παραπέμπει στο όνομα Μιχάλης.
Γεννήθηκε στην Αθήνα. 
Ο πατέρας του, Γεώργιος Ροδόπουλος, ήταν δικηγόρος και πολιτικός, με καταγωγή από την Πάτρα, αλλά εγκατεστημένος στη Λάρισα. Η μητέρα του, Ανθή Μουλούλη καταγόταν από τον Τύρναβο.
 Ο συγγραφέας ήταν το πέμπτο και τελευταίο παιδί της οικογένειας, με μεγάλη διαφορά ηλικίας από τα αδέλφια του Ροδόπη, Νίκο, Τάκη και Φωφώ.
Πέρασε την παιδική του ηλικία σε διάφορες πόλεις εξ αιτίας του πατέρα του που ως διευθυντής τράπεζας δούλεψε στα Τρίκαλα, Πύργο, Αίγιο, Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη. 

Tο Δημοτικό το παρακολούθησε στο Αρσάκειο της Λάρισας, Γυμνάσιο στη Θεσσαλονικη.
Μετά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γκρενόμπλ, στη Γαλλία 

Για οικονομικούς λόγους επέστρεψε στην Αθήνα, το 1925 και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ' όπου αποφοίτησε το 1930 χωρίς όμως να δικηγορήσει ποτέ. Στο Πανεπιστήμιο είχε συμφοιτητές και άλλους λογοτέχνες, όπως τους Οδ. Ελύτη, Αγγ. Τερζάκη, Γ. Θεοτοκά.
Στην εφηβική του ηλικία έγραφε ποιήματα, σύντομα όμως στραφήκε στην πεζογραφία. 
Ως πεζογράφος πρωτοεμφανίστηκε το 1927 με το διήγημα «Η κυρία Νίτσα», το οποίο υποβλήθηκε στο διαγωνισμό της Νέας Εστίας και πήρε τον 3ο έπαινο. Ήταν αυτοβιογραφικό διήγημα εμπνευσμένο από τον παιδικό του έρωτα για μια εικοσάχρονη δασκάλα του στο δημοτικό σχολείο στη Λάρισα. 
Πήρε το προσωνύμι του από το ΄δεντρο καραγά
Το πρώτο του μυθιστόρημα ήταν Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, το 1933. 

Μετά το πτυχίο Πολιτικών και Οικονομικών που παίρνει από το Πανεπιστήμιο, πιάνει δουλειά σαν υπάλληλος στην ασφαλιστική εταιρεία του αδερφού του Νίκου, στον Πειραιά. 
Το 1935 θα παντρευτεί τη ζωγράφο Νίκη Καρυστινάκη (μετέπειτα γνωστή ως Νίκη Καραγάτση, 1914–1986). 
Το 1936 δημοσιεύεται το μυθιστόρημα του Η Χίμαιρα και στη κόρη που γεννιέται τον Οκτώβριο του 1936 δίνει το όνομα της ηρωίδας του βιβλίου, Μαρίνα.Την περίοδο της γερμανικής κατοχής την περνάει ήσυχα στο σπίτι του, που γίνεται κέντρο συνάντησης των λογοτεχνών της εποχής του, ενώ παράλληλα δημοσιεύονται αρκετά διηγήματά του και νουβέλες. 
Από το 1946 ανέλαβε τη θεατρική στήλη της εφημερίδας Βραδυνή ενώ τον ίδιο χρόνο ανεβαίνει και στο θέατρο το θεατρικό του έργο Μπαρ Ελδοράδο που δεν σημείωσε όμως επιτυχία. 
Ο Καραγάτσης τότε εμφανίζεται και στον κινηματογράφο, υπογράφοντας το σενάριο και τη σκηνοθεσία της ταινίαςΚαταδρομή. 

Το 1946 πεθαίνει και η μητέρα του, στην οποία αφιερώνει το μυθιστόρημά του Ο μεγάλος ύπνος που κυκλοφορεί την ίδια χρονιά. 
Το 1949 στέλνεται ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας Βραδυνή στα βουνά του Γράμμου και του Βίτσι, στα οποία ο εμφύλιος πόλεμος βάδιζε προς το τέλος του. 
Το 1952 άρχισε να εργάζεται στη διαφημιστική εταιρεία ΑΔΕΛ, ενώ παράλληλα γράφει εκλαϊκευμένα την Ιστορία των Ελλήνων και το 1953 ταξιδεύει στην Ανατολική Αφρική. 
Το 1956 και το 1958 ήταν υποψήφιος βουλευτής με το δεξιό κόμμα των Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη.Απέτυχε και τις δύο φορές. 

Το 1958 το μοιραίο έτος της ζωής του συνυπογράφει Το Μυθιστόρημα των Τεσσάρων μαζί με τους Άγγελο Τερζάκη, Ηλία Βενέζη καιΣτρατή Μυριβήλη, το οποίο πρωτοδημοσιεύεται στην εφημερίδα Ακρόπολη.
Στις 13 Δεκέμβρη του 1960 ξεκινάει να γράφει το Δέκα (10) το οποίο δούλευε όλο το έτος μέχρι τα χαράματα της 14ης Σεπτεμβρίου που πεθαίνει ύστερα από πολύωρη κρίση ταχυκαρδίας.
Κηδεύεται την ίδια μέρα και στον τάφο του χαράζεται το επίγραμμα από το έργο του Το μεγάλο συναξάρι: «Οι μοναδικές ομορφιές είναι προνόμιο του θανάτου».

Μυθιστορήματα

Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, 1933
Χίμαιρα, 1936. 

Αναθεωρημένο ως Η Μεγάλη Χίμαιρα, 1953
Γιούγκερμαν, 1938
Τα στερνά του Γιούγκερμαν, 1940 (προηγούμενη μορφή του έργου ήταν οι δύο νουβέλες Το βουνό των λύκων και Ο γυρισμός του Γιούγκερμαν)
Λειτουργία σε λα ύφεσις, 1943
Νυχτερινή ιστορία, 1943
To χαμένο νησί , 1943
Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου, 1944
Ο μεγάλος ύπνος, 1946
Ένας χαμένος κόσμος, 1946
Αίμα χαμένο και κερδισμένο, 1947
Τα στερνά του Μίχαλου, 1949
Άμρι α Μούγκου (Στο χέρι του Θεού), 1954
Ο θάνατος κι ο Θόδωρος, 1954
Ο κίτρινος φάκελος (Α΄και Β΄), 1956
Το Μυθιστόρημα των Τεσσάρων, μαζί με τους Ηλ.Βενέζη, Αγγ. Τερζάκη, Στ. Μυριβήλη, 1958
Σέργιος και Βάκχος (Α΄και Β΄), 1959
Το 10 (ημιτελές), 1964
Η θαυμαστή ιστορία των αγίων Σέργιου και Βάκχου, 1959
Συλλογές διηγημάτων
Το συναξάρι των αμαρτωλών, 1935
Η λιτανεία των ασεβών, 1940
Νυχτερινή ιστορία, 1943
Το μπουρίνι, 1943
Πυρετός 1945
Το νερό της βροχής, 1950
Το μεγάλο συναξάρι, 1951
Η μεγάλη λιτανεία, 1956
Νεανικά διηγήματα, 1993
Ιστορίες αμαρτίας και αγιοσύνης, 2000
’’Η κυρία Νίτσα’’,1927
Κριτική
Μ. Καραγάτση, Κριτική Θεάτρου, 1946-1960. Πρόλογος Κώστας Γεωργουσόπουλος. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Ιωσήφ Βιβιλάκης, έκδοση «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα 1999.
Άλλα έργα
Βασίλης Λάσκος, 1948, μυθιστορηματική βιογραφία
Η Ιστορία των Ελλήνων, 1952
Σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας Καταδρομή, που σκηνοθέτησε ο ίδιος
Το μπαρ Ελδοράδο, θεατρικό, 1946
Κάρμεν, θεατρικό, 1948
Περιπλάνηση στον κόσμο, 2002, ταξιδιωτικό