ΒΑΣΩ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ: Η Καλλονή Αντιστασιακή Που Γύρισε από το ΑΟΥΣΒΙΤΣ!

                                                                                      Βάσω Σταματίου , Warum? Μια Ελληνίδα Στο Άουσβιτς.
                                                   Είδος :Maρτυρία
                                                    Βαθμολογία 9/10

Σήμερα, 27 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται ακριβώς 72 χρόνια από τη μέρα που ο Κόκκινος Στρατός απελευθέρωσε το μαρτυρικό 'Αουσβιτς.

Στη γραμματεία του Ολοκαυτώματος δεσπόζει το έργο του Πρίμο Λέβι γύρω από αυτό(Έαν Αυτό Είναι Ο Άνθρωπος, Αυτοί Που Βούλιαξαν, Ανακωχή, Λίλιθ), το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, Μίλενα Από την Πράγα, Το Μυθιστόρημα Ενός Ανθρώπου Χωρίς Πεπρωμένο, Η Νύχτα και πλήθος άλλα έργα τα οποία ως επί το πλείστον εστιάζουν στην τραγωδία των Εβραίων- και δικαίως- αφού κατά τη διάρκεια του ΒΠΠ οι Γερμανοί  του Χίτλερ εκρίζωσαν το μεγαλύτερο κομμάτι των εβραικών κοινοτήτων πανευρωπαικά.
              Στην Ελλάδα μας, είχαμε μαρτυρίες από Εβραίους της Θεσσαλονίκης(Χανς Κούνιο, Σεβίλλιας Ερρίκος κλπ), ενώ μεγάλη απήχηση είχε επίσης του εμβληματικό πεζογράφημα του Ναξιώτη Ιάκωβου Καμπανέλλη για το Μαουτχάουζεν.

           Ημέρα Μνήμης, λοιπόν, σήμερα, κι εγώ θεωρώ ότι χρήζει μνείας μια ελληνική μαρτυρία, ένα σημαντικό βιβλίο από το τρομερό σύμβολο της θηριωδίας.Από κει που πάγωσε ο Πολιτισμός 

Πρόερχεται από την Ελληνίδα καλλονή Βάσω Σταματίου, μία από τις Χριστιανές Ελληνίδες που γνώρισαν τη φρίκη του Άουσβιτς- Μπίρκεναου.

Η Βάσω Σταματίου γεννήθηκε στην Πέλλα , αλλά μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη.

Υπήρξε ΕΠΟΝΙτισσα και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ ήταν φοιτήτρια Νομικής του ΑΠΘ, συμμετείχε σε πορεία διαμαρτυρίας.

Με αφορμή αυτό ,συνελήφθη ως όμηρος στο στρατόπεδο "Παύλος Μελάς" για να μεταφερθεί αρχικά στις φυλακές της Γιουγκοσλαβίας- κι από εκεί στο Άουσβιτς της Σιλεσίας (Πολωνία).

Αυτό το ζοφερό οδοιπορικό μετέφερε στο χαρτί χρόνια μετά η όμορφη Βάσω Σταματίου, μέσα από το αποκαλύπτικο και συγκινητικό βιβλίο της "Warum? Μια Ελληνίδα Στο Άουσβιτς", το οποίο κυκλοφόρησε σε λιγοστά αντίτυπα και δεν είχε τη διάδοση που του άξιζε.
           Όπως ο Πρίμο Λέβι, έτσι κι η Βάσω Σταματίου εισάγει το έργο της με μια αναρώτηση στον τίτλο, προσδίδοντάς του κι εκείνη βασανιστικές ηθικές προεκτάσεις.
Το Κατηγορώ των Αθώων:"Warum?"(στα γερμανικά σημαίνει το "Γιατί;")

Ερώτημα αναπάντητο, όπως ακριβώς η υπόθεση του Πρίμο Λέβι "Εάν Αυτό είναι ο Άνθρωπος."
Τίτλος που φανερώνει, όπως στην περιπτωση του Λέβι, τη φιλοσοφική διάθεση και την οξύτητα του πνεύματος που διέπουν τη μαρτυρία της Σταματίου, χαρίζοντας της ευαισθησία και εκλέπτυνση λόγου, που αγγίζουν την αυθεντική Λογοτεχνία -αντίθετα με τον πιο στεγνό λόγο του Λέβι.
Στις 173 σελίδες του βιβλίου ,λοιπόν, ευωδιάζει το κάλλος της ψυχής μιας πανέξυπνης κοπελίτσας, όμορφης σα νεράιδα, που από τα μαρτύρια της σκοτεινής φυλακής της, μάς συμπαρασύρει στην ελευθερία του πνεύματος και στο φως της ανθρωπιάς, με μια αφήγηση ελκυστική.

         Κάποιες στιγμές μου έφερε στον νου την υπέροχη αγωνίστρια Έλλη Παππά, που, γεννώντας μέσα από τη φυλακή τον γιο του Μπελογιάννη, μιλούσε για το φως, για τα λουλούδια, για τη χαρα, τον έρωτα και τη γνώση.
Σε ένα τόπο παράλογου υποβιβασμού, η Παππά και η Σταματίου,με την αξιοπρέπεια και τα γραπτά τους, επέμεναν να προάγουν τον Άνθρωπο.

Η Βάσω Σταματίου αρπάζει τον αναγνώστη κατευθείαν ξεκινώντας την τόσο παραστατική εξιστόρησή της από τις μέρες της στις σερβικές φυλακές της Μπανίτσα.

Εκεί μας συστήνει τις συγκρατούμενές της , σκιαγραφεί χαρακτήρες και σκέψεις χωρίς να κουράζει και ξεδιπλώνει το ιστορικό της σύλληψής της.

Η μικρή Τούλα, η Μαίρη, η αθυρόστομη Έυα, η Νίκη με το μυστικό γίνονται φίλες σου και αγωνιάς κι εσύ για κείνες...

Δεσπόζουσα φιγούρα στις φυλακές ο σωματώδης, εκρηκτικά βίαιος δεσμοφύλακας Ράντοβαν, με την ανεξιχνίαστη καρδιά και τις κρυμμένες ευαισθησίες.

Η αναγκαστική συνύπαρξη, η πείνα, , η παράξενη σούπα "ταράνα", ανταγωνισμοί κι αλληλεγγύη τόσων γυναικών κάτω από το μαστίγιο του φρουρού, οδηγούν σε  ιδιότυπους δεσμούς συνθέτοντας ένα μωσαικό αγωνίας και απροσμενης τρυφερότητας.

Η πένα της Βασως Σταματίου σαν ανατόμος εισχωρεί στις ψυχές, αναζητώντας προθέσεις και αντιστάθμισμα στον τρόμο. Η αθωότητα της άγνοιας, οι μνήμες της παρίδας, μικρόι ηρωισμοί, η ξέγνοιασια της νιότης που αντιστέκεται, ο απρόσμενος έρωτας. 

Τούτο το σκληρό σκηνικό της σερβικής φυλακής , με κάποια χαριτωμένα στιγμιότυπα να φέγγουν ελπίδα, καταλαμβάνει το πρώτο μισό της μαρτυρίας και θα είναι ο προθάλαμος για τον πρόωρο, "ανεξήγητο Άδη" που οι Γερμανοί έστησαν για τους αθώους στην πολωνογερμανική μεθόριο.
             Η Βάσω Σταματίου μας μεταφέρει στιγμή -στιγμή τούτο το τρομακτικό ταξίδι...
Το τρένο για το Άουσβιτς, οι στρατιώτες, οι κοντοκουρεμένοι τρόφιμοι, τα νέα ριγωτά ρούχα του στρατοπέδου κι η ανείπωτη ευτυχία να παίρνεις παπούτσι στο νούμερό σου...

Κι ύστερα, ο αριθμός χαραγμένος στο χέρι και ο λιμός χαραγμένος στα μάγουλα μετατρέπουν νιάτα δροσερά σε γλυπτά θανάτου....
82224 αντί για το όλο χάρη όνομα σου, που κάποτε συλλάβιζαν στο αυτί σου τα νανουρίσματα της μάνας σου, τα γέλια των φίλων σου και ίσως κάποια λατρεμένη αγοριστική φωνή...
             Κι από το πρώτο σοκ, η καταβύθιση στον απόλυτο εκμηδενισμό σε ένα καλά στημένο πείραμα .
           Απερίγραπτη η φρίκη των ξυλοδαρμών, η χωρίς έλεος ειλωτεία ,οι ματωμένοι σκελετοί που περιφέρονταν κάτω από τα δόντια των σκυλιών και τα μαστίγια των Ες Ες, αλλά το πιο τρομακτικό ήταν η απάθεια καθενός στο δράμα του διπλανού του.Η αποκτήνωση, η έλλειψη ενσυναίσθησης.Η κόλαση όπως την περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι ως πλήρη απουσία αγάπης.
Εδώ υπάρχει μονάχα η ζωώδης πείνα, που βλέπει μονάχα έναν κανιβαλικό εαυτό.Η επιστροφή στη σπηλιά και τα πλατωνικά δεσμά της. Η μοναξιά των Πρωτόπλαστων, όταν καθένας πάσχιζε να σώσει τον εαυτό του από την οργή του Θεού...
Η Σταματίου λοιπόν φιλοτεχνεί με ενδεικτικά στιγμιότυπα τον φρικιαστικό πίνακα του Άουσβιτς, επιστρατεύοντας τα πιο σκοτεινά χρώματα από την παλλέτα της ζωής και μας πληροφορεί για τον σαδισμό συγκρατούμενων επιστατριών, για φρικιαστικές ιατρικές επεμβάσεις, την αποφορά της καμένης σάρκας, τα στιβαγμένα πτώματα, την καθημερινή αγωνία και την εξοντωτική εργασία.
Η γυναικέια φύση όμηρος αποτρόπαιων, ιατρικών πειραμάτων,  βασανιστήρια, φιλικές φιγούρες που χάθηκαν, η φλούδα μιας πατάτας "επίζηλο γεύμα", η προδοσία.
Κι αντιστάθμισμα , ένας φιλικός ψίθυρος, η ανάμνηση ενός στίχου, το ψωμί που μασουλάς αργά για να κρατήσει περισσότερο... 
Με άλλα λόγια, η αναμέτρηση του τσακισμένου σώματος με το ακαταπόνητο πνεύμα.
               Όλα τα έγραψε η Βάσω Σταματίου- τίποτα δεν έκρυψε .Κι όμως, άφησε να φεγγοβολήσει μια βαθιά πίστη στα πιο ευγενικά ιδανικά...Η δική της αντίσταση στάθηκε μια ιδιότυπη φιλία με μια Ουγγαρέζα -και όχημα τις γνώσεις για την Αρχαία Ελλάδα.
Το μύρο της φιλίας  πλημμυρίζει την ψυχή του αναγνώστη, υπενθυμίζοντας πως η "Στροφή προς έναν Άλλον μπορεί να νοηματοδοτήσει την ύπαρξη μας και να μας κρατήσει στη ζωή ως η μόνη ουσιώδης αντίσταση στον θάνατο..
Παρακολουθούμε αυτήν τη Φιλία με κατανυξη και αγωνία...
Αφήνοντας αυτό ως επιστέγασμα, η Βάσω Σταματίου  ίσως κλείνει λιγάκι βιαστικά την άρτια δομημένη κ δοσμένη ως εκεί κατάθεσή της, χωρίς να επεκταθεί σε όσα έζησε στο Ράβενσμπρυκ ή την απελευθερωση της.
       Το τελευταίο είναι ζήτημα που παρέλειψε εσκεμμένα γιατί την πονά όσο το τατουάζ στο χέρι της: Ως αριστερή την περίμεναν διωγμοί κι η ίδια κατόρθωσε να σπουδάσει στην Ιταλία σκηνογραφία και να βρει δουλειά πολλά χρόνια αργότερα στη Λυρική.
Είναι επονείδιστο για την Ελλάδα ότι η επιστροφή στην πατρίδα στάθηκε για ανθρώπους σαν την νεαρή επιζήσασα Σταματίου μια νέα "ξενητειά", καθώς την υποδέχθηκε ένα κράτος εχθρικό προς κάθε πρότερο αγωνιστή της Ελευθερίας...Οι ήρωες υπό διωγμόν.όσοι θυσιάστηκαν για την ελευθερια της πατρίδας έγιναν ξανά δεσμώτες!
          Και σήμερα, κάπου αισθάνονται ενίοτε ένας "ενοχλητικός αναχρονισμός", που τον φιμώνει η αδιαφορία των νεότερων γενεών...Χρωστάμε όμως να δώσουμε πίσω τη φωνή στη μνήμη.
Φωνές σαν την ευαίσθητη Βάσω Σταματίου θα παραμένουν πάντα επίκαιρες, και πρέπει να τις αφουγκραζόμαστε ευλαβικά, διότι το  Άουσβιτς θα παραμένει το σημείο 0, όπου "πάγωσε" ο Σύγχρονος Πολιτισμός σαν την Ωραία Κοιμωμένη", περιμένοντας στους αιώνες το φιλί της ανθρωπιάς, για να ξυπνήσει.
           Για όλα αυτά το "ΒΑΡΟΥΜ?" της Βάσως Σταματίου,περιμένει την απάντηση μας ως μια ανεκτίμητη μαρτυρία από τα απώτατα βάθη της κόλασης που κυοφορεί μέσα του άνθρωπος αντάμα με τον Ουρανό όπου προορίζεται, έχοντας πάντα την επιλογή ανάμεσα στα δύο... 

Αν κι εξαντλημένο, προσπαθήστε να αναζητήσετε το "ΒΑΡΟΥΜ?" σε κάποια δημοτική ή σχολική  βιβλιοθήκη...Αξίζει σίγουρα.
Αποσπάσματα  μπορείτε να βρείτε στην αξιόλογη  μελέτη της Φωτεινής Τομαή 
ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ


Επιπλεόν ενδιαφέροντες συνδεσμοι 

Το Κορίτσι 82224

Η ζωή μετά το Άουσβιτς

Ελληνιδες σε ναζιστικα Στρατόπεδα


Ευχαριστώ από καρδιάς τη Φιλόλογο Καλάβρια Βάσω για την ευγενική της χειρονομία να διαθέσει το αντίτυπο του βιβλίου αυτού από  σχολική βιβλιοθήκη προς παρουσίαση... 

                                   ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΒΑΣΩΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ

Σήμερα η Βάσω Σταματιόυ ζει στο Εκκλησιαστικό Γηροκομείο της Συλίδας και συνεχίζει το συγγραφικό της έργο άοκνα.
Αξιέπαινη η πρωτοβουλία του αλλοτε δημάρχου Στυλίδας , Απόστολου Γκλέτσου, ο οποίος ανακήρυξε επίτιμη δημότη τη Βάσω Σταματιου, τιμώνας την προσφορά της στη μεγάλη υπόθεση της Λευτεριάς.