ΣΕΡΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (2): Μπράνιμιρ Στσεπάνοβιτς. Στόμα Γεμάτο Χώμα

                                                             Στόμα Γεμάτο Χώμα, Μπράνιμιρ Στσεπάνοβιτς
                                                                  Κατηγορία: Σερβική Λογοτεχνία
                                                                     Είδος: Κοινωνικό/Φιλοσοφικό
                                                                         Βαθμολογία 10/10

Μετάφραση Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης
Ημερομηνία Έκδοσης 1η Φεβρουαρίου 1977
Τίτλος Πρωτοτύπου Usta puna zemlje

Έκδοσεις Παρασκήνιο

Μετά τα έργα του Ίβο Άντριτς το εμβληματικότερο ίσως έργο της σέρβικης λογοτεχνίας, είναι το
"Στόμα Γεμάτο Χώμα" του Μπράνιμιρ Στσέπάνοβιτς, μια νουβέλα συμπυκνωμένων νοημάτων και οδυνηρού λυρισμού, που σε απορροφά σε ένα κρεσέντο υπαρξιακής αγωνίας...
Η Ασκητική της Σερβίας θα μπορούσαμε τολμηρά να συνοψίσουμε...

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ένας 45χρονος χημικός μηχανικός, στην πιο δύσκολη στιγμή της ζωής του, ζητάει να επιστρέψει στη γενέτειρά του στο Μαυροβούνιο για να πεθάνει εκεί...
Πασχίζοντας να αποφύγει κάθε ανθρώπινη παρουσία καταφεύγει στα δάση.Εκεί τον εντοπίζουν δυο κυνηγοί και τον παίρνουν στο κατόπι για να ξεκινήσει μια καταδίωξη ανεξήγητη, με κλιμακούμενη αγριότητα...

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Το "Στόμα Γεμάτο Χώμα" κυκλοφόρησε το 1974 κι έκανε αίσθηση με την ιδιαιτερότητά του..
Όπως γίνεται εμφανές δεν πρόκειται για κάποιο μυθιστόρημα με πλούσιο πλοκή, αλλά για μια παραβολή λυρικής διάθεσης και δυνατών συμβολισμών. Τα θρυλικά γεμάτα σημειολογία σκίτσα από τον Radomir Reljic συμβάλλουν στην ατμόσφαιρα του βιβλίου συμπαρασέρνοντας τον αναγνώστη σε μια σπειροειδή καταβύθιση προς τα εσώτερα στρώματα της ύπαρξης του:Εκεί που εκκολάπτoνται η λάβα της ψυχής και τα μεταλλεύματα του νου.
Στο επίκεντρο, ένας απεγνωσμένος άντρας που πορεύεται χωρίς προορισμό και χωρίς όραμα στην ύστατη μοναξιά. 
          Η νουβέλα του Στσεπάνοβιτς εξελίσσεται με εναλλασσόμενη εστίαση- από τη μια δηλαδή παρατίθενται οι σκέψεις του μοναχικού  φυγά που ζητά εναγωνίως να αποδράσει από τον ίδιο του τον εαυτό, από την άλλη σκιαγραφούνται οι διώκτες του.
       Ενώπιον του θανάτου ο μοναχικός ταξιδιώτης αναζητά να επιστρέψει στην πατρογονική γη, να πάρει δύναμη από αυτήν, σαν τον μυθικό Ανταίο αλλά και να διαγράψει τον "τέλειο" κύκλο της ύπαρξής του για να επαναπατριστεί στον χθόνιο προορισμό...Στο πέρασμά του συμφιλιώνεται με όλη την πλάση ξανά.
Φτάνει ως την Οξιά, ως άλλος Ιούδας της συνείδησής του, αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα στη ανάπαυση που προσφέρει και στον πειρασμό αυτοχειρίας.Έτσι η Οξιά υποβάλλει τη δική της σημειολογία, όπως ακριβώς η καταραμένη Συκιά ή η απειλητική Καρυδιά της βαλκανικής παράδοσης...( τη συναντάμε και στο πιο mainstream ανάγνωσμα της εκλιπούσης Γιώτας Φώτου "Στης Καρυδιάς Τον Ίσκιο")
Το "Στόμα Γεμάτο Χώμα"του Στσεπάνοβιτς, ως υπαρξιακό δράμα, στέκεται στον αντίποδα της κλειστοφοβίας που συναντάμε στο Υπόγειο του Ντοστογιέφσκι: Εδώ η μόνωση διαστέλλεται στον χώρο ψηλαφεί, μυρίζει, γεύεται και παραδίδεται στα χρώματα του φυσικού τοπίου.
Κι όσο ο πρωταγωνιστής αναζητά την ελευθερία τόσο το πλήθος που τον καταδιώκει αυξάνεται με αριθμητική πρόοδο κι αγριεύει, εντείνοντας το μίσος ενόσω τον καταδιώκει .
Κοινωνιολογικά, αυτή η αντιδραση είναι η ανάγκη των πολλών για την κατακραυγή προς έναν Άλλον που θα μας απαλλάξει από την αναμέτρηση με τον εαυτό μας...Είναι το θηρευτικό ένστικτο της αγέλης κι αυτό που διαρκώς μαθαίνει ο άνθρωπος όπως αναφωνεί η Νίνα του Τσέχωφ:
"Να σκοτώνει, να αφανίζει ανυποψίαστους Γλάρους γιατί δεν βρίσκει κατι καλύτερο να κάνει τη ματαιωμένη του ύπαρξη..." Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι οι ελεύθεροι, οι αυτόνομοι κι οι πρωτοποροι εξαγριώνουν την υπόδουλη μάζα, που ζηλόφθονα ζητά να τους αφομοιώσει.
Το Πλήθος στήνει πάντα Σταυρούς, Πυρές, Καυκάσους κι αποσπάσματα για τους πρωτοπόρους του.

Θυμίζει ένα σημείο από τους Αδερφοφάδες του Καζαντζάκη" Είναι ελεύιερος...Σκοτώστε τον!"
Ο πραγματικά ελεύθερος όμως κατορθώνει να νικήσει συγχωρώντας πρώτα τον ίδιο του τον εαυτό.Γιατί αυτόν πρέπει να αντιμετωπίσει, αντέχοντας τους καλειδοσκοπικούς αντικατοπτρισμούς του πάνω στους άλλους.Η οργή προς τους άλλους είναι οργή προς τον εαυτό μας.
Ο πραγματικά ελεύθερος δεν φοβάται τον θάνατο κι έτσι απελευθερωμένος ατενίζει ουρανό.
Μια παράξενη νίκη, μια μακαριότητα που κατάματα κοίταξε την απόγνωση.
 Με το "Στόμα Γεμάτο Χώμα" ο Μπράνιμορ Στσεπάνοβιτς συνθέτει την Ασκητική της Σερβίας, καθώς διατηρεί την ίδια ατμόσφαιρα με αυτήν που υποβάλλει ο Καζαντζάκης στη δική του "Βίβλο" και αφουγκράζεται το μεγαλείο της ζωής στα μικρά κι απλά.
Με ευλάβεια στα ακατέργαστα συστατικά της φύσης, με απλωμένα χέρια σε έναν χορό θανάτου που συμφιλιώνεται με τη ζωή, ως άλλος Ζορμπάς, ο ήρωας πορεύεται να ανταμώσει τη μοίρα του.
"Αναφέρεται" κι ο ήρωας του Στσεπάνοβιτς στον δικό του "Γκρέκο",  στον δικό του Παππού, όπως ο Κρητικός φιλόσοφος- συγγραφέας στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.
Πρόκειται για τον παππού Γιόκσιμ, έναν παράξενο Διγενή, που αναμετράται με τον θάνατο χαμογελώντας.
Έίναι κι ο γερο-Γιόκσιμ ένας γενναίος Σίσσυφος που ξεγελά τον Χάροντα, σα φιγούρα βγαλμένη από Μυστήρια παγανιστικά, από μελωδίες αρχέγονες κι από την πένα του Κ.Χ. Μύρη όταν - υπό τη μελωδία της Καραϊνδρου- έβαζε τους Έλληνες να "καλωσορίζουν στον νεκρικό τους θάλαμο τον Μαύρο Καβαλάρη με ένα σταμνί νερό να ξεδιψάσει αυτός και το άτι..."...
Kαι...με όλην την άγια αποκοτιά του, ο παππούς Γιοκσίμ μπορεί να νιώσει την αρχοντιά που ζητά ο Καζαντζάκης, προτρέποντας να μην αφήσουμε στον Χάρο παρά λίγα κόκκαλα" (κάτωθι τραγούδι)

Ο διαβατης αναζητά τη δική του ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ όπως ο Μαρκόπουλος την αναζήτησε στους αρχετυπικούς ήχους της κρητικής γης.
Και τελικά η Ιθάκη του ήρωα που πορεύτηκε στη δική του βωβή Οδύσσεια ήταν ένας νόστος που δίδαξε ότι Πατρίδα είναι το Χώμα".
Κι αφού "Εν αρχήν ην ο Λόγος" και εκφραστής του ανθρώπινου Λόγου(της Σκέψης δηλαδή) είναι το Στόμα, η χωμάτινη κληρονομιά σφράγιζει, λοιπόν, αυτό το στόμα, το ανθρώπινο, ως στερνή του αποστροφή σε μια συντριπτική θεολογία:"Χους ην και εις χουν απελεύσαι"
Από το Χώμα αναφύεται ο άνθρωπος "σαν χλόη" που λέει πιο ελπιδοφόρα ο Καζαντζάκης, κλείνοντας την Ασκητική ,κι εκεί ο άνθρωπος κλείνει τον κύκλο του "λίπασμα για τις επόμενες γενεες" όπως το οραματίστηκε στην ποίησή του ο Γιάννης Ρίτσος στο νεκρικό του σημείωμα, στο σπίτι του στη Μονεμβασιά....
Παρά το μικρό της μέγεθος η νουβέλα "Στόμα Γεμάτο Χωμα" παρουσιάζει μια ιδιόρρυθμη αυτάρκεια 
Μια ελεγεία της ύπαρξης που ψάχνει την Ελευθερία μέσα στη μοναξιά που απαλλάσσει τον άνθρωπο από βουερά προσχήματα και του επιστρέφει στον εξόριστο την ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ του, αποκαθιστώντας τη σχέση με τη γη του, με τις "πάτριες πέτρες" του στις οποίες αποδίδει προσκύνημα και ο Κ.Χ. Μύρης ως απώτατο ζητούμενο....

Μια Ποίηση του Θανάτου που πολύ αγάπησε τη ζωή είναι το "Στόμα Γεμάτο Χώμα" κι έτσι ξεχωρίζει ως ένα φιλοσοφικό δοκίμιο απλό ουσιαστικό αλλά τόσο ταπεινό όπως το χώμα που το "γέννησε θαυματουργά"..
                                              

                                                       ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΑΠΟ ΤΟ biblionet.

Ο Μπράνιμιρ Στσεπάνοβιτς (Branimir Scepanovic) γεννήθηκε το 1937 στο Τίτογκραντ. Εξέδωσε τα βιβλία "Πριν από την αλήθεια" (διηγήματα, 1961) "Ντροπιασμένο καλοκαίρι" (μυθιστόρημα, 1965), που μεταφράστηκε στα πολωνικά, ουγγρικά, σλοβένικα, "Στόμα γεμάτο χώμα" (μυθιστόρημα, 1974), που μεταφράστηκε στα γαλλικά (4 εκδόσεις), ελληνικά (3 εκδόσεις), ρώσικα (2 εκδόσεις), πολωνικά, ουγγρικά, σλοβένικα, αλβανικά, γιαπωνέζικα, σουηδικά αγγλικά, ιταλικά, γερμανικά δανέζικα και φιλανδικά. "Ο θάνατος του κυρίου Γκόλουζα" (διηγήματα, (1977), που μεταφράστηκε σε 26 γλώσσες. "Η απολύτρωση" (μυθιστόρημα, 1980), που μεταφράστηκε στα γαλλικά, γερμανικά, ελληνικά, ουγγρικά, τσέχικα και πολωνικά. Τα διηγήματα του Στσεπάνοβιτς μεταφράστηκαν σε 24 γλώσσες και εντάχθηκαν σε 22 ανθολογίες στη Γιουγκοσλαβία και το εξωτερικό. Το διήγημα "Ο θάνατος του κυρίου Γκόλουζα" (μοναδικό έργο απ' τη γιουγκοσλαβική λογοτεχνία) εντάχθηκε στην επιλογή παγκοσμίου διηγήματος του Τσαρλς Άνγκοφ το 1969 στις Η.Π.Α., και στην ανθολογία Σύγχρονου Ευρωπαϊκού Διηγήματος που εκδόθηκε το 1977 στη Δανία.
Με σενάρια του Στσεπάνοβιτς γυρίστηκαν πολλά κινηματογραφικά έργα, και βραβεύτηκε τόσο για τα σενάριά του όσο και για τα βιβλία του πολλές φορές στη Γιουγκοσλαβία και το εξωτερικό.

ΥΓ Μια ακόμη  καλοδουλεμένη κριτική, που ανακάλυψα, μάλιστα, πως συγκλίνει προς τη δική μου οπτική είναι το εξαιρετικό άρθρο της Μαρίας Ματαλά για το βιβλίο του Μπράνιμιρ Στσεπάνοβιτς(πατήστε εδώ)