Κλαίρη Θεοδώρου , ΑΛΙΚΕΣ ΣΙΩΠΕΣ

                                     Άλικες Σιωπές, Κλαίρη Θεοδώρου

                                     Είδος Ιστορικό Δράμα 

                                    Βαθμολογία: 9/10                                                                                

Η Κλαίρη Θεοδώρου κέρδισε ήδη τις εντυπώσεις με το πρώτο της έργο κάτω από τη στέγη του Ψυχογιού,την "Αποικία Της Λήθης", ένα μυθιστόρημα μεγάλης κοινωνικής ευαισθησίας, που κεντρικό θέμα είχε την ευάλωτη ομάδα των ψυχικώς νοσούντων με φόντο μια οικογενειακή τραγωδία και σκηνικό δράσης το κολαστήριο της Λέρου!

Το δεύτερό της μυθιστόρημα της Κλαίρης, "Η Αγάπη Που Δεν Άκουσες", έθιξε τον ανταγωνισμό στις αδερφικές σχέσεις και την τοξικότητα που μπορεί να αναπτυχθεί ανάμεσα σε δυο ομόφυλα αδέλφια όταν η μοίρα επιβάλλει άνιση μοιρασιά - με ένα φινάλε που...δίχασε το αναγνωστικό κοινό.

Με τις "Άλικες Σιωπές", τώρα, η Κλαίρη Θεοδώρου τολμά, και προχωρά ένα βήμα παραπάνω, επιλέγοντας να κολυμπήσει στα βαθιά νερά του ιστορικού μυθιστορήματος, με σκαρί μια ιστορία αγάπης,φλογερή κι αταίριαστη , στην πιο κρίσιμη και αμφιλεγόμενη περίοδο της ελληνικής Ιστορίας.
Ο Ρωμαίος κι η Ιουλιέττα του Εμφυλίου...

ΠΕΡΙΛΗΨΗ 

Η Ηλέκτρα μεγαλώνει σε μια μεγαλοαστική οικογένεια της Θεσσαλονίκης τα χρόνια του Μεσοπολέμου και των κοινωνικών αναταραχών.
Μοναχοκόρη του εργοστασιάρχη Χαρίλαου Παπαγιάννη με τις πολιτικές φιλοδοξίες, και της επηρμένης Αναστασίας, η ευαίσθητη Ηλέκτρα εμφανίζει σημάδια πρώιμης αφύπνισης κ διαφοροποίησης από τον κοινωνικό της κύκλο. Από ένα καπρίτσιο της τύχης η μικρή Ηλέκτρα θα γνωρίσει τον νεαρό εργάτη Δημήτρη, που τη συγκλονίζει με την ομορφιά του και την έντιμη ιδιοσυγκρασία του.
Ο Δημήτρης ζυμωμένος με τη φτώχεια θα δραστηριοποιηθεί πολιτικά, συμμετέχοντας στο Λαϊκό Κίνημα σε μια εποχή που η σκιά του φασισμού και της κοινωνικής αδικίας ζώνει τη φτωχολογιά σε ολόκληρη την Ευρώπη. 
Ένα πάθος θεριεύει ανάμεσά στους δυο αταίριαστους νέους, προκαλώντας καθέναν τους να έρθει σε σύγκρουση με τον μικρόκοσμό του. 
Η Ηλέκτρα θα κληθεί να ξεφύγει από τον ασφυκτικό κλοιό της φασιστικής ΕΟΝ του Ιωάννη Μεταξά και τις ανέσεις της συντηρητικής οικογένειάς της, για χάρη ενός έρωτα που θα διαβεί τα δύσβατα μονοπάτια της αντιφασιστικής δράσης μέχρι τα κολαστήρια των φυλακών της Κέρκυρας, και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Η κορύφωση θα έρθει τις σκληρές μέρες της Κατοχής, που σηματοδοτεί το τέλος της αθωότητας και την ώρα των μεγάλων αποφάσεων.
Αποφάσεις δύσκολες που υπερβαίνουν την αντοχή του ανθρώπου σε μια εποχή όπου σκοτώνει ο αδελφός τον αδελφό.
Πόσα αντέχει κανείς να απαρνηθεί για την αγάπη; Θα αντέξει η αγάπη τις μπόρες της Ιστορίας; 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ 

Η Κλαίρη Θεοδώρου επανέρχεται ωριμότερη από ποτέ, με ένα βιβλίο που συνταράσσει, προβληματίζει κι αναμετράται με τσουχτερές αλήθειες της Ιστορίας και της ανθρώπινης ψυχής. Μια ιστορία αγάπης με γνώριμα υλικά συνταιριασμένα επιδέξια σε μια ιστορία αγάπης που ξεσηκώνει νου και καρδιά.

Η Κλαίρη Θεοδώρου άλλωστε, συγγραφικά, επιλέγει τον δύσκολο τον δρόμο.Έτσι κι εδώ δημιουργεί η ίδια μια πρόκληση για την πένα της, που στέκεται στο ύψος της ανεβάζοντας τον πήχυ.

Οι "Άλικες Σιωπές" της Κλαίρης Θεοδώρου αποτελούν ένα δυνατό μυθιστόρημα που συνδυάζει το αισθηματικό στοιχείο με την Ιστορία και -γιατί όχι;- σπέρματα πολιτικής σκέψης.

Ένα έργο που ρέει σε μια γλώσσα όμορφη αλλά όχι πολύπλοκη, κι εξελίσσεται γραμμικά, γεγονός, που κατ εμέ βοηθά τη συναισθηματική ταύτιση του αναγνώστη και προσδίδει φυσικότητα στα γεγονότα.

Η πλοκή διατηρεί την αγωνία χωρίς να την εκμαιεύει με συγγραφικά τεχνάσματα. Αυτή πηγάζει από την αληθοφάνεια των καταστάσεων και την πειστικότητα των χαρακτήρων. Η Κλαίρη Θεοδώρου στις Άλικες Σιωπές αξιοποιεί το οικείο σαιξπηρικό μοτίβο της αγάπης που εναντιώνεται στα κοινωνικά χάσματα για να συνθέσει ένα δράμα ανθρώπινων σχέσεων με φόντο την πιο σκληρή εποχή της σύγχρονης Ιστορίας: 

Ένας αταίριαστος έρωτας στα δύσβατα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας και της Κατοχής που θα "συντριβεί" τα χρόνια του Εμφυλίου.Δημήτρης και Ηλέκτρα. 

Ένα ζευγάρι που συγκινεί ως την ύστατη σελίδα... 

Έχουμε λοιπόν μια κοπέλα μεσοαστικής οικογένειας που ερωτεύεται έναν ωραίο άντρα κατώτερης τάξης, κι είναι εκείνη που καλέιται να κάνει την υπερβαση, θυσιάζοντας την πλεονεκτική της κοινωνική θέση, στον βωμό της αγάπης της και της ευρύτερης ευαισθητοποίησής της.

Η συνταγή σίγουρα δεν κρύβει λογοτεχνικές καινοτομίες.
Την έχουμε συναντήσει, με ποικίλες παραλλαγές κι εποχές, αλλά με κοινό πυρήνα, σε αρκετά μυθιστορήματα του είδους, όπως λχ στην πρόσφατη "Αγαπητικιά" της Θεοδωρίδου...
Το διακύβευμα είναι η επιμέρους διαχείριση των γνώριμων συστατικών κι εδώ η Κλαίρη Θεοδώρου τα καταφέρνει περίφημα. 

Οι δυο ήρωες συμπαρασέρνουν τον αναγνώστη στη δίνη του αγνού έρωτά τους που ανθεί και θεριεύει μέσα από τον χρόνο, τις αντιθέσεις και τις αντιξοότητες. Χωρίς κραυγαλέες συμπτώσεις και ευρήματα συγγραφικά, η σχέση του Δημήτρη και της Ηλέκτρας καλείται να υπερκεράσει διαφορά αντικειμενικά εμπόδια της κοινωνίας, των καιρών και των ανθρώπων, χωρίς να εκβιάζεται η εξέλιξή της.

Το συναίσθημα αναβλύζει αβίαστα, χωρίς εξιδανικεύσεις.

Οι Άλικες Σιωπές είναι δε από τα ελάχιστα μυθιστορήματα που, ενώ εξελίσσονται στη Θεσσαλονίκη του πολέμου ,δεν εστιάζουν- όπως τα περισσότερα- στο Εβραικό Ζήτημα και τις θρησκευτικές διαφορές ("Ρόδα Της Σιωπής"/Τραυλού, "Κάποτε στη Σαλονίκη"/Κράλλη, "Λίγες Και Μια Νύχτες"/Ζουργός, Ψίθυροι Του Βαρδάρη/Βόικου, Η Πόλη Των Αθώων/Καριζόνη) - αλλά θίγουν το θέμα των κοινωνικών αγώνων και των πολιτικών αντιπαραθέσεων, δίνοντας μια ευρύτερη εικόνα της κοινωνικοπολίτικης κατάστασης στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου, έξω απο το πρίσμα του εβραϊκού ζητήματος.

Πλάι, λοιπόν, στον Δημήτρη και την Ηλέκτρα ο οικογενειακός και φιλικός τους περίγυρος που η συγγραφέας έχει σκιαγραφήσει πειστικά, διαγράφοντας το κοινωνικό χάσμα ανάμεσά στους ήρωες, τονίζοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις. 

Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες δεν είναι διακοσμητικοί, ούτε διεκπεραιωτικές παρουσίες. 
Ίδιον συγγραφικής ωριμότητας είναι όταν οι δευτερεύοντες χαρακτήρες επιβάλλονται με τη μοναδικότητα και τη δυναμική τους.

Καθένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα στις Άλικες Σιωπές χαράσσει ίδια πορεία , συμβάλλοντας στο δράμα.

Ο αλαζονικός και αδίστακτος Χαρίλαος, να αμφιταλαντεύεται στο συμφέρον κ όσα αγάπησε, η άβουλη Αναστασία μας εξοργίζει κερδίζομτας μια βουβή ανοχή κάποιες στιγμές.

Η στωική γλυκιά Αλκμήνη γεννά τον θαυμασμό με τον αξιοπρεπή αγώνα της στη ζωή ως μια από τους αφανείς ήρωες που στηρλιζουν το οικοδόμημα της κοινωνίας ερήμην τους χωρίς δάφνες... 

Ο φιλόδοξος Ισίδωρος αιφνιδιάζει με την μυστική του ανθρωπιά... 

Ο Ορέστης συγκλονίζει με την οδύσσειά του που άγγιξε την ανώτερη αγάπη... 

Καθένα από αυτά τα πρόσωπα κερδίζει με την αξία του, τον χώρο του στις σελίδες του βιβλίου και δίπλα στο ζευγάρι. Εκείνο όμως που ανυψώνει τις "Άλικες Σιωπές" μακρυά από την κοινοτυπία, (την έστω αξιολάτρευτη) είναι ο τρόπος που η Κλαίρη Θεοδώρου χειρίζεται το ιστορικό πλαίσιο.

Παρότι η δεκαετία 36-49 είναι η πιο συζητημένη στη Λογοτεχνία μας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Κλαίρη Θεοδώρου ξεφεύγει από τα τετριμμένα: 
Καταρχάς, η σκιαγράφηση της δικτατορίας του Μεταξά είναι υποδειγματική. Από το καθεστώς τρομοκράτησης και καταστολής του Μανιαδάκη μέχρι την προσωπολατρεία στον Μεταξά και την φασιστική Νεολαία η συγγραφέας αναβιώνει πιστά στην εποχή.

Η πλύση εγκεφάλου των νέων στην ΕΟΝ και η έμφαση στη συλλογικότητα, σε συνδυασμό με μια αμείλικτη στήριξη του Κεφαλαίου και την απροκάλυπτη βία προς τους φτωχούς συμβαδίζουν με την ιδιαίτερη προσωπικότητα του Ιωάννη Μεταξά υπό το πρίσμα όσων τον πίστεψαν. Η Κλαίρη παρακολουθει μέσω πολλούς που συστρατεύθηκαν με τη φιλομοναρχική δικτατορία του Μεταξά να εκπίπτουν σε συνεργάτες των ναζί κατακτητών...
Παράλληλα, η Κλαίρη Θεοδώρου τολμά να θίξει το πιο ευαίσθητο ίσως ζήτημα της περιόδου, τους πολιτικούς διωγμούς, εναντίον της Αριστεράς από το Ιδιώνυμο μέχρι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου,την Κατοχή κ τον Εμφύλιο.. Μέσω του Δημήτρη και του φιλικού του περίγυρου, η συγγραφέας αποτολμά αυτό που έκαναν τις προηγούμενες δεκαετίες μόνο σημαντικές λογοτέχνιδες σαν τη Διδώ Σωτηρίου, τη Ζωρζ Σαρρή, την Άλκη Ζέη:
Η συγγραφέας μας επιχειρεί να εισχωρήσει στα ενδότερα του Κομμουνιστικού Κόμματος και των αγώνων του.
Χωρίς να αναλωθεί σε ιστοριογραφικού τύπου λεπτομέρειες, η Κλαίρη Θεοδώρου συνθέτει το πορτρέτο του λαικού αγωνιστή που ξεπήδησε από τα σπλάχνα της φτώχειας, σφυρηλατήθηκε από τη βιοπάλη και τη συνειδητοποίηση και ανδρώθηκε στην αυταπάρνηση για το όραμα μιας δικαιότερης κοινωνίας.

Ο Δημήτρης και η παρέα του ενσαρκώνουν δεκάδες πρόσωπα πίσω από αριθμούς ιστορικών αποτιμήσεων, ανιχνεύοντας το προσωπικό κόστος που συμπαρασυρει αθώουςμάνες θρηνωδούσες, ή συζύγους μόνες- αποσυνθέτοντας τους οικογενειακούς αρμούς στα σπίτια όσων τα άφησαν όλα για τον πολιτικό αγώνα.

Αυτό είχε επιχείρησει να θίξει και η Σόφη Θεοδωρίδου στο "Στεφάνι Από Ασπάλαθο".

Συνάμα, η Θεοδώρου δίνει ενδεικτικά στιγμιοτυπα από τη φρίκη που βίωσαν μυριάδες κομμουνιστές σε φυλακές άφατης αγριότητας και κανιβαλικού σαδισμού.
Μέσα σε ρυπαρά κελιά, πίσω ματωμένα κουρέλια από σάρκα και ιδανικά συναντούμε ανθρώπους που άντεξαν, ανθρώπους που έσπασαν, που πρόδωσαν ή έπεσαν πιστοί. 

Στους τόπους του μαρτυρίου, προβάλλουν ,πλήρως ενταγμένες στην πλοκή, χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες του Κομμουνιστικού Κόμματος -όπως ο Άρης Βελουχιώτης κι ο Νίκος Ζαχαριάδηςνα συνδιαλέγονται με τους ήρωές μας, σε μια πειστική τους αναπαράσταση...
Οι στιγμές στην Κέρκυρα απλά ανατριχιαστικές και είναι αξιέπαινη η συγγραφέας που αναδεικνύει τα απάνθρωπα μαρτύρια που ο φασισμός επέβαλε σε κάποιους αγωνιστές- χωρίς να αποσιωπά τίποτα... 

Στη συνέχεια η Κλαίρη Θεοδώρου, ακολουθώντας τον αντιφατικό έρωτα της Ηλέκτρας και του Δημήτρη, δίνει μια εικόνα από την Κατοχή για να ακολουθήσεί την Αντίσταση πάνω στα βουνά σε στιγμές που δε συναντάμε συχνά σε σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα. Η Κλαίρη διατηρεί κριτική ματιά όπως θυμάμαι είχε κάνει ο Νίκος Αραπάκης στο εξαιρετικό του ΔΙΚΙΟ.

Κι εκείνη τολμά να διακρίνει τα σπέρματα του διχασμού στον φανατισμό και στη μισαλλοδοξία που διαστρέβλωσε τα αρχικά οράματα σε σπασμωδικές κι αιματοβαμμένες αντιδράσεις, που ενέγραψαν μίσος μέσα στις ταλαιπωρημένες καρδιές....

Μέσω των ηρώων της η Κλαίρη Θεοδώρου ασκεί μια έμμεση κριτική στον εκφυλισμό του Λαϊκού Κινήματος ανιχνεύοντας και τις ευθύνες των αριστερών στην αδελφοκτόνο αιματοχυσία που ακολούθησε.

Η ψυχαναγκαστική προσήλωση, ο παραμερισμός του ατόμου, η εξοντωτική ακαμψία και η φαυλότητα κάποιων προσώπων, συχνά αλλοτρίωναν τις ευγενείς προθέσεις... 

Η Κλαίρη Θεοδώρου ζωντάνεψε εικόνες που συναντήσαμε στην Τετραλογία του Παπαθεοδώρου και παρακολούθησε την εξιδανικευμένη οπτική να καταρρέει μέσα από την πορεία των ίδιων της των ηρώων και την κριτική τους στάση στα πράγματα.

Δύσκολο το εγχείρημα καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος της υποκειμενικότητας -και εκ μέρους του συγγραφέα κ εκ μέρους του αναγνώστη για μια πληγή της Ιστορίας μας ακόμη χαίνουσα.
Μοναδική μου ένσταση,λοιπόν, είναι πως, ίσως στην προσπάθειά της να φωτίσει αυτή τη σκοτεινή πλευρά, η συγγραφέας υποβάθμισε αθελά της καποιες στιγμές της Εθνικής Αντίστασης και κόντυνε το ηθικό ανάστημα αυτης.
Η συγγραφέας, δηλαδή, συμπύκνωσε την αντιστασιακή δράση στο θολό συνειδησιακό τοπίο κάποιων ηρώων και σε επονείδιστες στιγμές που πολύ σωστά ανέδειξε , όπως μια επικίνδυνη αρτηριοσκλήρυνση ή τα αυθαίρετα λαικά δικαστήρια και μια νοσηρή καχυποψία που οδήγησε μέχρι τα αλληλομαχαιρώματα, την τυφλή βία και το εγκλήμα επί δικαίοις κ αδίκοις....

Ίσως η συγγραφέας έτσι υπότίμησε ερήμην της το αξιοθαύμαστο φαινόμενο της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στη χιτλερική υπεροπλία , που όμοιό της βρήκε μόνον στους Παρτιζάνους της Γιουγκοσλαβίας και λιγότερο στη Γαλλική Restistance.
H Θεοδώρου δε φώτισε επαρκώς πχ την αγωνία του ΕΑΜ για τον επισιτιστικό πρόβλημα, τον αγωνία του ενάντια στην επιστράτευση των εργατών, την υπέρβαση στον Γοργοπόταμο, την πορεία αγωνιστών μαρτύρων σαν τους δεκάδες που βασανίστηκαν στη Μέρλιν και τους 200 της Καισαριανής ,την Ηλέκτρα Αποστόλου ή τη σημασία των πρώτων ελεύθερων κοινοτήτων που ιδρύθηκαν στην Ευρυτανία, ως προπλάσματα του ελεύθερου κόσμου ισότητας , Παιδείας και κοινωνικής δικαιοσύνης με συμβολή προσωπικοτήτων σαν την Ρόζα Ιμβριώτη και τον Γληνό, που έλαμψε μέχρι τν θάνατό του τέλη τουμ1943.

Ακόμη η αποτίμηση των αιτιών του Εμφυλίου μου φάνηκε λίγο βιαστική, σε σχέση με το άρτια σκιαγραφημένο προπολεμικό μέρος, κι οι βιβλιογραφικές πηγέ λιγάκι περιορισμένες.

Με εντυπωσίασε, ωστόσο, ο συμβολισμός όπου η συγγραφέας αποτύπωσε τον διχασμό των Ελλήνων, με τη μια πλευρά να ατενίζει δύση, την άλλη ανατολή ξεσκίζοντας τις σαρκες τους και τη μάνα πατρίδα...

Αυτό το σημείο ως στοιχείο της πλοκής και με τον συλλογισμό που κυοφορεί απογείωσε όλην την εξέλιξη και την οδύνη πρωταγωνιστών κ αναγνωστών:

Πέρα από τις ιδεολογικές αποχρώσεις η Κλαίρη απέδειξε νηφάλια ότι όλες οι πλευρές βγηκαν χαμένες από τον πόλεμο κι αυτό αποτελέι το πολύτιμο δίδαγμα, που ως Έλληνες οφείλουμε να αφουγκραστούμε καλύτερα αυτούς τους δίσκετους καιρούς.

Το βιβλίο της Κλαίρης ωστόσο, παρά την πολιτική πλευρά του, δεν πλατειάζει, δεν κουράζει και δεν μας επιτρέπει στιγμή να αποκοπούμε από τα πάθη των πρωταγωνιστών, με τους οποίους συμπάσχουμε ως την τελευταία σελίδα.

Η δίνη κορυφώνεται σε ένα φινάλε γλυκόπικρο που αφήνει μια ιδιόμορφη επίγευση.

Οι "Άλικες Σιωπές" ανήκουν στα ποιοτικά μυθιστορήματα που ακολουθούν τον αναγνώστη πολύ αφότου διαβαστούν, με το δράμα των ηρωων τους και τα ερωτήματα γύρω από την ιστορική αλήθεια που θέτουν. Διατηρώ πολύ μικρές επιφυλάξεις στον απόηχο που αφήνει το βιβλίο για την Αντίσταση και τα αίτια του Εμφυλίου, αλλά προκρίνω τη νέα γνώση που παρέχει, την άψεγάδιαστη μυθιστορηματική πλευρά και την υποδειγματική ένταξη των πρωταγωνιστών στην ιστορική συγκυρία, προτρέποντας τους αναγνώστες να καταδυθούν σε αυτήν την αγάπη, που σίγουρα θα τους σημαδέψει...

Κάπως έτσι η Κλαίρη Θεοδώρου με τις "Άλικες Σιωπές" πρόσφερε ένα δυνατό βιβλίο που δεν...σιωπά , αλλά συνομιλεί με την Ιστορία και διατηρεί το άλικο χρώμα του, μέσα από τα λάβαρα των αγώνων, το αίμα της θυσίας και την ολοπόρφυρη αγάπη που διασώζει το φως ακόμη και στο βασίλεμά της.

Θέλω να συγχαρώ την Κλαίρη Θεοδώρου για τη συγγραφική της τόλμη να θίξει κρίσιμα ιστορικά ζητήματα και να μη μείνει στα ρηχά μιας άκοπης αισθηματικής ιστορίας με ιστορικά προσχήματα.
Με τις" Άλικες Σιωπές" εδραιώνει τη θέση της ανάμεσα στους συγγραφέις που αξίζει να ακολουθήσουμε με υψηλές προσδοκίες για έργα με βάθος, ξεχωριστούς προβληματισμούς και δυνατούς χαρακτήρες.

Με αδημονία το αναγνωστικό κοινό προσμένει τις Κόρες Της Βασίλισσας που συνιστούν τη συνέχεια των Άλικων Σιωπών