ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΖΟΥΡΓΟΣ, Περί της Εαυτού Ψυχής"

 Περί της Εαυτού Ψυχής, Ισίδωρος Ζουργός

                                   Είδος: Iστορικό Δράμα

                                   Βαθμολογία: 9/10

Ο Ισίδωρος Ζουργός αποτελεί -κατά κοινή ομολογία- μια από τις κορυφαίες γραφίδες της γενιάς του, οπότε κάθε του βιβλίο αποτελεί είδηση χαρμόσυνη για κάθε λάτρη της Ελληνικής Λογοτεχνίας και κόσμημα στην Ελληνική Πεζογραφία μας. Ειδικα όταν- όπως το "Περί της Εαυτού Ψυχής"-  αποδεικνύει πως ο συγγραφέας πάντα αναζητά πηγές έμπνευσης πέρα από τα κορεσμένα θεματολογικά πεδία που δεσπόζουν στον λογοτεχνικό τοπίο της χώρας μας.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Βρισκόμαστε στα 1.114μ.Χ. την εποχή της δυναστείας των Κομνηνών.

Ο Σταυράκιος Κλαδάς αποσυρμένος στη μόνωση των γηρατειών και καταθέτει έναν απολογισμό μιας ζωής στις παρυφές λαμπρών γεγονότων και στη σκιά ένδοξων ανδρών,  φωτίζοντας την ξεχωριστή συντεχνία των αντιγραφέων του Βυζαντίου που με την Τέχνη τους διέσωσαν μοναδικά μνημεία του γραπτού λόγου της Αρχαιότητας και της Εποχής τους, χαρίζοντας σπάνιας ομορφιάς χειρόγραφα!

          Η αφήγησή του εκκινεί από το Δορύλαιο στο Θέμα του Οψύκιου όταν ένα τραγικό γεγονός θα σκορπίσει τον Σταυράκιο και τα άλλα δύο του αδέλφια  στις άκρες της Αυτοκρατορίας, οδηγώντας τον ίδιο στη Μονή Στουδίου, όπου θα ανακαλύψει το ξεχωριστό του τάλαντο στην καλλιγραφία, ενώ η συνάντησή του με μια αινιγματική προσωπικότητα θα του ανατρέψει δραματικά την πορεία της ζωής του.

Φάρος του στην αναζήτηση της αυτογνωσίας του είναι μια μυστηριώδης ποιητική φράση στις υποσημειώσεις ενός χειρογράφου κι η φιγούρα μιας μυστηριώδους γυναίκας, που θα γίνει η αναζήτησή του οδηγώντας τον σε ένα ταξίδι στην Ιστορία και στην αυτοπραγμάτωσή του. Στη φτώχεια και στην αναγνώριση, στη σκληρή δουλειά και στις δοπλοκίες των παλατιών, στον έρωτα και στην απώλεια ο Σταυράκιος θα αγωνιστεί να διατηρήσει το ήθος του πνεύματός του ακέραιο...

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Το Βυζάντιο κάλυψε περίπου μια χιλιετία συναρπαστικών εξελίξεων. Εντούτοις, ολιγάριθμοι είναι οι συγγραφείς που αναμετρήθηκαν με την πολυτάραχη και λαμπερή αυτή περίοδο της Ιστορίας μας, σε επίπεδο μυθοπλασίας.

Από τα βιβλία  με θέμα το Βυζάντιο πρωταρχική θέση έχουν τα έργα της Πηνελόπης Δέλτα διαποτισμένα από ευαισθησία και βαθιά αγάπη στην Πατρίδα, που προσέδωσαν στην αφήγηση μιαν ηρωική διάσταση η οποία συνυπήρξε ιδανικά με ισχυρούς ανθρώπινους δεσμούς -είτε πρόκειται για τη φιλία, είτε για τον αγνό έρωτα ("Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου", "Για την Πατρίδα" κλπ).Υπάρχουν κι άλλα όπως η "Θεοφανώ" και τα σύγχρονα μυθιστορήματα της Μαρίας Πόθου "Πηραν την Πόλη Πήραν Τη..." και της Μάρως Δούκα , όπως και το ξεχωριστό "Εράν" του Γιάννη Καλπούζου.

Ο Ισίδωρος Ζουργός έρχεται να προσθέσει τη δική του πινελιά στη βυζαντινή μυθιστοριογραφία με το "Περί της Εαυτού Ψυχής", ένα έργο ηθογραφικό με σπέρματα ενδοσκοπικής εμβάθυνσης στον ήρωα του, που το ανάγει σε ένα δράμα υπαρξιακό εν τέλει.

Το αξιοσημείωτο όμως είναι ότι ο Ζουργός δεν επιστρατεύει το πλεονεκτικό πεδίο των μεγάλων μαχών, της αυτοκρατορικής αίγλης,ούτε ψηλαφεί το Τραύμα της Άλωσης,όπως είναι το σύνηθες γι αυτή τη θεματολογία, παρά επιλέγει να αναδείξει πλευρές της καθημερινής ζωής των απλών πολιτών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη χαραυγή του 11ου αιώνα.

Μια γλώσσα που βρίθει λεκτικων σχημάτων καθώς και ζωηρή εικονοπλασία καθιστούν απόλαυση την ανάγνωση παρά το μεγάλο μέγεθος του έργου.

           Έτσι ο Ισίδωρος Ζουργός διαθλά φευγαλέες λάμψεις του βυζαντινού μεγαλείου, αλλά καποιες σκιές των αμφιλεγόμενων προσώπων του, μέσα από το πρίσμα της ατομικότητας του πρωταγωνιστή του, του Σταυράκιου Κλαδά.

Ο πρωταγωνιστής παίρνει τον λόγο σε πρώτο πρόσωπο κι έκτοτε ακολουθεί μια εναλλαγή ανάμεσα στην προσωπική του κατάθεση με την τριτοπρόσωπη αφήγηση του "παντεπόπτη συγγραφέα"  

Ο ήρωας του Ζουργού αποδύεται σε ένα ερήμην του οδοιπορικό στον νότιο και ανατολικό κυρίως τομέα της Αυτοκρατορίας, φωτίζοντας πτυχές της καθημερινότητας αλλά και των ιδιαίτερων συνθηκών της εποχής του.

Με γλωσσική αγωνία και παραστατικότητα, ο Ισίδωρος Ζουργός ανασυστήνει μια εποχή λιγότερο γνώριμη στον μέσο αναγνώστη.

Μοναδικές πληροφορίες, "προϊόντα" όλες εμβρυθούς μελέτης και επίπονα κατακτημένης γνώσης του συγγραφέα γύρω από τη ζωή αυτής της περιόδου κάνουν τον αναγνώστη μέρος της.

Πρόκειται για μια εποχή παρακμής:

Οι θρίαμβοι του Βουλγαροκτόνου και η πρωτοποριακή πολιτική της Μακεδονικής Δυναστείας είναι πια παρελθόν.

Η ταπεινωτική και κρίσιμη ήττα στο Ματζικέρτ από τους Σελτζούκους του Αλπ- Αρσλάν σηματοδοτεί την αναπότρεπτη παρακμή της Αυτοκρατορίας και σηματοδοτεί την αντίστροφη μέτρηση για την επερχόμενη πτώση της.

Ο Ισίδωρος Ζουργός όμως δεν αναλύει τη Γενική Εικόνα, παρά επικεντρώνει τις αναφορές του στον μικρόκοσμο των συνοικιών και των επαγγελματιών και μόνο μερικά θραύσματα της πολιτικής κατάστασης παρεισφρέουν στην πλοκή, παρακολουθώντας την πορεία του Σταυράκιου.

          Πολύβουοι δρόμοι, χαμόσπιτα και μέγαρα, πέτρινα τείχη, κι επαγγελματικές συντεχνίες, αλλά και παλάτια με περίτεχνο διάκοσμο κι αίγλη συνθέτουν ένα πειστικό πορτρέτο της εποχής - από τη Βασιλεύουσα, ως την Καστορία με την ονειρική λίμνη, τη Βέροια, ή την εφιαλτική πραγματικότητα των αλυκών στο Κίτρος με την κοινωνική αδικία.

Φωτοβολεί ωστόσο στις σελίδες, το πνευματικό πρόσημο της περιόδου αυτής, με τα αξιόλογα αρχαία συγγράμματα που διασώζονται για να φωτίζουν ως λύχνοι τις σκέψεις των λιγοστών που έχουν πρόσβαση σε αυτα. Ξεχωρίζει το σύγγραμμα του θαλασσοπόρου Πυθέα που μίλησε για τη μυθική Θούλη.

Η σπανιότητα του χειρογράφου μπορεί να υπονοεί την απόκρυψη επιτευγμάτων της επιστήμης από τις μάζες του popolo.

Παράλληλα με τους αξιόλογους στοχαστές, έχουμε τη θρησκευτικότητα , τους μικρούς αγίους της, τον μοναστηριακό βίο, αλλά και τις θρησκευτικές διαμάχες με αφορμή το Δόγμα.

Έτσι καποια ιστορικά πρόσωπα κάνουν ένα πέρασμα απολύτως εναρμονισμένο με το κάδρο της πλοκής.

         Ασφαλώς μας δίνεται η ευκαιρία να μπούμε στο Ιερόν Παλάτιον και να παρακολουθήσουμε κάποιες από τις μηχανορραφίες ενώ μοιραζόμαστε το κλέος κάποιες οικογενειακές στιγμές του αυτοκράτορα Αλεξιου και της Άννας της Κομνηνής.

Η δε μορφή του Μιχαήλ Ψελλού ασκεί τη δαιμονική σαγήνη της και στον αναγνώστη.

Ταυτόχρονα ο Ζουργός πλαισιώνει τον Σταυράκιο με πλήθος καλοχτισμένους δευτερεύοντες χαρακτήρες...

Ο στρυφνός δάσκαλος Ιγνάτιος,ο οξυδερκής και πνευματώδης άρχοντας Λέοντας ,η Θεολένια,ο απροσδόκητος φίλος με την αγιοσύνη ενός σαλού,κι ένα καλόψυχο ζευγάρι που θα πληρώσει ακριβά τον αντικομφορμισμό του... 

           Δεσπόζοντα ρόλο στην πλοκή κι εν μέρει στην ταυτότητα του ήρωα, διαδραματίζει το στοιχείο της οικογένειας, που ο Ισίδωρος Ζουργός το τοποθετεί ψηλά στην αξιολογική κλίμακα.

Αφενός, αυτή εκφράζεται διαμέσου του έρωτα, που μετουσιώνεται σε συντροφικότητα, κοινή δημιουργία και κοινό όραμα ζωής με τη Γυναίκα να παραμένει από τη μια σκιά του ονείρου από την άλλη συνοδοιπόρος χωρίς όμως να αυτονομείται η δυναμική της στο έργο. 

Η άλλη πτυχή της οικογένειας έγκειται στους δεσμούς αίματος και εκφράζεται ως νοσταλγία του του Σταυράκιου προς τα δύο του άλλα αδέλφια, τον αξιωματικό Θεοφύλακτο και τον μοναχό Ιωάννη.

Θα μπορούσε να διαφανεί μια αμυδρή παραλληλία προς το τρίπτυχο των αδελφών Καραμαζόφ (δόκιμος Αλιόσα/Ιωάννης αλλά και Σταυράκιος, πνευματικός,αλλά άβουλος Ιβάν και ο παθιασμένος προσδεδεμένος στην κοσμική ζωή Ντιμίτρι/Θοεφύλατος) -όμως η συμβολή των άλλων αδελφών στην πλοκή παραμένει μικρή για να αποδωθούν ξεκάθαρα τα γνωρίσματα του ντοστογιεφσκικού δράματος στο "Περί της Εαυτου Ψυχής" .

Η τάση συνομιλίας με μεγάλα έργα είναι μια τάση που γενικά τη συναντάμε στα έργα του Ισίδωρου Ζουργού...

Στα "Ανεμώλια" όπως... ο Τζόυς συνθέτει μια δική του αντιπαραβολική Οδύσσεια σε σχέση με τον σύγχρονο αστό. 

Στο "Λίγες και Μια Νύχτες" αφηγείται σαν παραμύθι τα χίλια δυο πρόσωπα μιας Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ου αιώνα, ενω στις "Ρετσίνες" μεταφέρει το σαιξπηρικό δράμα του Βασιλιά Ληρ στην ελληνική επαρχία της Μνημονιακής Κρίσης.

Στο "Περί της Εαυτού Ψυχής" είναι εμφανής ο διακειμενικός διαλογος με το έργο "Τα Εις Εαυτόν" του Ρωμαίου διανοητή -αυτοκράτορα, Μάρκου Αυρηλίου.

Ως ένα "συρρικνωμένο κοινωνικά&θεσμικά"- αλλά όχι ηθικά- alter ego του Αυρήλιου,  ο Σταυράκιος Κλαδάς- με όχημα τη γραφή του- στοχάζεται κι αυτός γύρω από τις τραγωδίες, αλλά και τη λάμψη, που τον περιβάλλουν, και πασχίζει να παραμείνει παρατηρητής στα κελεύσματα του πλούτου και της εξουσίας που διεκδικούν την ίδια την ψυχή του.

        Ο χαμηλόφωνος αντιγραφέας-οξυγράφος, δηλαδή, σε μια βαθύτερη ανάγνωση, αντιπροσωπεύει τον αγώνα του ατόμου να μην αλλοτριωθεί, να μην απο-προσωποποιηθεί, όπως θα το όριζε ο Αλέξανδρος Κοσμόπουλος,

να μην εκχωρήσει τη συνείδηση του, 

να μη γίνει απρόσωπο γρανάζι του συστήματος που κονιορτοποιεί συνειδήσεις στο όνομα της ανάρρησης σε θώκους και των όποιων υλικών απολαύσεων και του εφήμερου.

Ο Σταυράκιος Κλαδάς με την αγωνία του Μάρκου Αυρηλίου προσπαθεί να μη χαθεί στη "βουή της αγοράς", όπως λεει ο ματαιωμένος στίχος του Μάνου Ελευθερίου 

ούτε στη μαυλιστική αχλύ των ανακτόρων, 

αλλά να διατηρηθεί "ακέραιος" στην πορεία του για την ηθική ολοκλήρωσή του.

Είναι- κοντολογίς- η μάχη καθενός με τη συνείδησή του για να ανακαλύψει τελικά τον "θεό" που κυοφορείται σε κάθε ανθρώπινη ψυχή και ζητά να αναδυθεί από το ατομικό "Υπόγειο" όπου καθένας μας είναι "ανεπαισθήτως" εγκλωβισμένος.  

 Το "Περί της Εαυτού Ψυχής" -μαζί με τις "Ρετσίνες του Βασιλιά"- παραμένουν τα πιο εσωστρεφή έργα του Ζουργού με κεντρικό διακύβευμα μια ζωή σε αποδρομή που σε καζαντζακικό απολογισμό μετρά το ζύγι της συνείδησης, σηματοδοτώντας ενδεχομένως μια νέα περίοδο του συγγραφέα λίγο πιο ενδοσκοπική.

                Σε κάθε περίπτωση κρατούν ψηλά τον πήχυ της λογοτεχνικότητας, διατηρώντας τον Ισίδωρο Ζουργό ψηλά στη συνείδηση των ένθερμων αναγνωστών και όσων γνωρίζουν σε βάθος την Ελληνική Λογοτεχνία.