ΠΟΡΦΥΡΟ ΠΟΤΑΜΙ, Σόφη Θεοδωρίδου (Η Επίσημη Παρουσιαση στην ΑΘΗΝΑ)

Πορφυρό Ποτάμι, Σόφη Θεοδωρίδου
                                                  Είδος:Ιστορικό Δράμα
                                           Bαθμολογία :9/10

                              

Η Σόφη Θεοδωρίδου εδώ και μια δεκαετία διαγράφει ανεξίτηλα τα "Χνάρια" της στο χώρο του ιστορικού μυθιστορήματος, με μια σεμνότητα που δεν την εμπόδισε να κερδίσει μια ακλόνητη , περίοπτη θέση ανάμεσα στους επιφανέστερους σημερινούς μας πεζογράφους, που διατηρουν ποιότητα και ήθος.

Συγγραφέας παλαιάς κοπής, χωρίς τους σύγχρονους μινιμαλισμούς και ψευδεπίγραφούς μοντερνισμούς, η Σόφη Θεοδωρίδου φιλοτεχνεί με τα βιβλία της πανοραμικούς ηθογραφικούς πίνακες από τόπους και χρώματα ενός χθες ένδοξου, αιματηρού και βαθιά οδυνηρού.

Με το έργο της η Σόφη Θεοδωρίδου διασώζει τη γοητεία μιας καλοδουλεμένης γλώσσας η οποία τίθεται στην υπηρεσία της εθνικής μας μνήμης, καθώς τη διαποτίζουν τα πάθη των καθημερινών ανθρώπων.

Γλώσσα Ιστορία και ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν τα διακυβεύματα στο έργο της συγγραφέως.

Από το πρώτο της βιβλίο τη Νύφη Που Φορούσε Μαύρα η Σόφη Θεοδωρίδου πραγματεύεται την οδύσσεια του ελληνισμού ολόκληρο τον 20ο αιώνα, με έμφαση στα ελληνόφωνα μέρη της Τουρκίας.

Μετά τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας στη Νύφη, γνωρίσαμε τον ποντιακό ξεριζωμό παρέα με το Κορίτσι Απτη Σαμψούντα,ενώ σκύψαμε πάνω από τα βάσανα των Ελλήνων της επαρχίας στη διάρκεια της Κατοχής (Αμαρτία της Ομορφιάς) και του Εμφυλίου (Στεφάνι Από Ασπάλαθο)

          Μετά από μια οξυδερκή ματιά στη Μεταπολίτευση μέσα από μια γυναικεία φιλία κι ένα μυστήριο (Χνάρια των ξυπόλητων Ποδιών και τα Χρόνια της Αθωότητας) , η Σόφη Θεοδωρίδου μας ταξιδεύει ξανά στις μνημες των προπαππούδων μας, αναζητώντας αυτή τη φορά την αρχή του νήματος στην τραχιά Καππαδοκία και τους Ανατολίτες Καραμανλήδες, με την αδούλωτη ψυχή.
Ας αφήσουμε λοιπόν το Πορφυρό Ποτάμι να μας σεργιανίσει στην Iστορία που δυστυχώς δικαιολογεί απόλυτα το...χρώμα του:

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Βρισκόμαστε σε ένα εληνικό χωριό της Καππαδοκίας.Μέσα σε μια επίπονη βιοπάλη ο σλεπιτζής- και περιστασιακά γυρολόγος- Δημητρός υποδέχεται το τρίτο του παιδί.

Είναι ένα ασθενικό κοριτσάκι που θαρρείς και το όνομα της φανερώνει τη σφραγίδα του θανάτου επάνω της, γεμίζοντας απελπισία την ψυχή της μητέρας της Φεβρωνίας... 

       Η ασθενική Νιόβη περιφέρεται στο χωριό σαν αερικό, με το χλωμό της πρόσωπο και την νεραιδένια ομορφιά της να την κρατούν ταγμένη "πέραν του κόσμου τούτου".

Μοναδική υπόμνηση της ζωής που ξεγλιστρά από το κορμί της, η παρουσία του αψύ Φίλιππου, ενός αγοριού που κράτα μέσα του άσβεστο το μίσος για τον Οθωμανό δυναsτή, φλεγόμενο από τους ελληνικούς θρύλους και τον πόθο της Λευτεριας.

        Οι βουλές της μοίρας όμως θα επιλέξουν διαφορετική πορεία στα πράγματα και το μόνο που θα μείνει αλώβητο είναι η λατρέια της Νιόβης για τον Φίλιππο...

        Εν τω μεταξύ οι ανατροπες του πολιτικού σκηνικού θα πυροδοτήσουν πολέμους, τυλίγοντας με τα δεινά του τους απλούς ανθρώπους ,διαμελίζοντας οικογένειες και προσδοκίες...Bαλκανικοί Πόλεμοι ,ΑΠΠ, Μικρασιατική Εκστρατεία:

         Ο άνεμος του πολέμου και η αχλύ της Μεγάλης Ιδέας θα πάρουν μακρυά τον παθιασμένο Φίλιππο, που θα αφήσει πίσω του ΄'ενα κομμάτι της ερωτευμένης ψυχής του...

          Μέσα στην Απώλεια, η αέρινη Νιόβη θα μπει στο στόχαστρο ενός επιφανούς Τούρκου,

του Αζέρ με τη σπάνια μόρφωση, που θα κάνει τα παντα για την αποκτήσει, ξετυλίγοντας τις πλευρές ενός απροσμενου χαρακτήρα που συγκινεί...

            Τα χρόνια θα περάσουν, κι οι Ελληνες θα πληρώσουν με ασύλληπτη βαρβαρότητα, καταρράκτες δακρύων και ποταμούς αίματος το όνειρο των Χαμένων Πατρίδων.

         Η Συνθήκη Της Λωζάννης θα ξεριζώσει τους πληθυσμούς που θα δουν να φράζει ισόβια ο δρόμος για τα ακριβά τους χώματα, εξαναγκάζοντάς τους σε ένα αβέβαιο μέλλον, που τούς ζητά να χτίσουν ξανά τη ζωή τους από τα συντρίμμια σε μια Αφιλόξενη "Μητέρα-Πατρίδα"... 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Η Σόφη Θεοδωρίδου επιστρέφει με ένα σ[αρακτικό ιστορικό μυθιστόρημα που διατηρεί κ επεκτείνει τις συγγραφικές αρετές της.Το Πορφυρό Ποτάμι της αγαπημένης μας συγγραφέως συνιστά άλλο ένα βιβλίο που αποτείει προσκύνημα στη μνήμη των αδικοχαμένων και μαρτυρικών ποργόνων μας από τα χαμένα εδάφη της Εγγύς Ανατολής.
Το ήθος της γραφής που χαρακτηρίζει τη Σόφη Θεοδωρίδου ήδη από το πρώτο της βιβλίο , διατηρείται και σ άυτό το 9ο βιβλίο της κομίζοντας όλη την ευλάβεια που αρμόζει σε ένα τόσο "βαρύνουσας" σημασίας συγγραφικό εγχείρημα.
Το γνώριμο στιλ της Σόφης Θεοδωρίδου επανεμφανίζεται και στηρίζει το έργο σε τρεις άξονες:
Τον Ιστορικό ,τον Ηθογραφικό και τον Συναισθηματικό...
Ιστορία- Τόποι- Άνθρωποι,λοιπόν, διεκδικούν ισόποσα τον ρόλο τους συνδεδεμένα στους στέρεους αρμούς μιας γλωσσικής δεινότητας γεμάτης ζωντάνια και μιας αγωνιώδους πλοκής που επιφυλάσσει αρκετές ανατροπές -άλλοτε υπόκωφες και άλλοτε πιο θορυβώδεις...
Το Πορφυρό Ποτάμι είναι ένα ακόμη ξεκάθαρα γυναικοκεντρικό έργο της Θεοδωρίδου, όπου η Ιστορία διαθλάται μέσα κυρίως από τα γυναικεία βάσανα της κεντρικής κατά βάση ηρωίδας του...
            Πρωταγωνίστρια μας λοιπόν είναι η Νιόβη από τα χωριά της Καππαδοκίας, που ανεβαίνει τον προσωπικό της ανήφορο.
Θύμα της φιλάσθενης κράσης της, της προκατάληψης και της φτώχειας, η κοπελίτσα θα ζήσει στη σκιά μιας διαρκούς απειλής και του υποβαθμισμένου ρόλου της γυναίκας στην κοινωνία, που την κρατά αποκλεισμένη από κάθε ευκαιρία .
Σε όλο αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο η Νιόβη θα αντιτάξει ένα ανυπότακτο πνεύμα που διψά για ζωή και γνώση, γοητεύοντας τον αναγνώστη με την καρτερία και τη φλόγα της!
           Η πορεία της Νιόβης θα αντιπαραβάλλει τις δεισιδαιμονίες των αμαθών φτωχών ανθρώπων με την επιστημονική κατάρτιση που αποδείχθηκε σωτήρια για την επιβίωση και τους πνευματικούς ορίζοντες της ανθρωπότητας ολόκληρης.
Μια μεσαιωνικού τύπου ερμηνεία του κόσμου σε αντιδιαστολή προς την υπεύθυνη ματιά της Επιστήμης φανερώνει το πρωτόγνωρο προσωπο ενός αιώνα που έσυρε τον ανθρωπο οριστικά από την οπισθοδρόμηση στο στάδιο της εξέλιξης. 
            Ο έτερος πόλος είναι ο Φιλίπ, ο περήφανος γόνος των Καραμανλήδων που βαθιά μέσα του θα ανάψει το μίσος για τον Τούρκο τύραννο.Στην ψυχή του θα σμιλευτούν η ορμή της νιότης με τους προαιώνιους θρύλους του Γένους που πάντα αποζητούσε τη βυζαντινή του αίγλη.
        Ενας φλογερός νέος ανδρας που κρατά αδούλωτο το ελληνικό φρόνημα ενόσο  γνωρίζει το αίμα ,την απώλεια και την αυτονόμηση για να οδηγηθεί στην αυτογνωσία.
Είναι συγκινητική η αντίθεση του χειραφετημένου αυτοδημιούργητου ανθρώπου με τον ερωτευμένο έφηβο που πάντα θα τον συνδέει με τα πάτρια εδάφη η πρώτη του αγάπη..
Γύρω από το κεντρικό ζευγάρι ένας χορός τραγικών προσώπων που καθένα διατηρέι μια αυθύπαρκτη λάμψη και συμβολή στην ιστορία.
Μέσα από τις ετερόκλητες παρουσίες διαγράφονται ανάγλυφα δεσμοί οικογενειακοί και αποδίδεται η κοινωνική ιεραρχία στην αντιφατική κοινωνία των τουρκοκρατούμενων εδαφών με τον ελληνικό παλμό.
    Η τόσο νευραλγική σχέση με το μητρικό πρότυπο σκιαγραφείται άρτια, η φιλία σύντροφος σε ζωή κ θάνατο, η φιγούρα της πεθεράς και του πατέρα κυρίαρχες , οι αδελφικές αντιζηλείες προβάλλουν στην πιο τοξική εκδοχή τους.
Αυτά όπως κι η δομή της μουσουλμανικής οικογένειας αναδεικνύονται μέσα από πλήθος περιστάσεων ,συναντήσεων και χαρακτήρων .
Ανάμεσά  σε όλους δεσπόζει η μάνα Φεβρωνία ο πιο αινιγματικός και πολυδιάστατος από όλους που αποδεικνύει τη βαθιά ψυχαναλυτική ματιά της Θεοδωρίδου, παράλληλα με το κοινωνιόγραμμα της εποχής.Μιας εποχής όπου ο φτωχός χωρικός ήταν δέσμιος του προεστού και του τοκογλύφου χωρίς φυσικά καμιά κοινωνική πρόνοια...
           Το πρόσωπο που θα σας εκπλήξει είναι ο γλυκύς Τούρκος Αζέρ που σε ένα διπλό μοτίβο ξεμπροστιάζει από τη μια την ανομία του πλούτου κ τις ανισότητες της ισλαμικής κοινωνίας (που κοστολογεί τη ζωή σαν εμπορευμα) -κι από την άλλη όμως λειαίνει τις γωνίες μέσα από την πνευματική καλλιέργεια και την έμφυτη καλοσύνη.
Πλάι του ενδιαφέροντα πρόσωπα που καθένα τους εγείρει την κατανόηση ενόσο η πένα της Σόφης Θεοδωρίδου αποκαλύπτει κρυμμμένες πληγές και και απροσδόκητες στιγμές ανθρωπιάς
Μέσα από τους καθημερινούς ανθρώπους με τους οποίους ο αναγνώστης συμπάσχει, η συγγραφέας φιλοτεχνεί ένα αριστουργηματικό ηθογραφικό πανόραμα που καλύπτει όλες τις πλευρές της καθημερινότητας των Ελλήνων της Ασίας ,με εμφαση στα χωριά Καππαδοκίας
'Ετσι, τα μάτια μας πλημμυρίζουν από μαγευτικά χρώματα το ιδιόρρυθμο , βραχώδες τοπίο της Ανατολίας κι από παραδοσιακές εικόνες των ελληνικών νοικοκυριών.
Στα αυτιά μας αντηχούν τραγούδια και δρώμενα της παράδοσης.
Παράλληλα εξοικειωνόμαστε με μια εθιμοτυπία που επιτάσσει μιαν απαρέγκλιτη Πατριαρχία.
Το πορτρετο αυτό συμπληρώνουν  εικόνες από το εμπόριο της Σμύρνης και τη νυχτερινή ζωή στην παγωμενη αλλά επίσης ακμάζουσα Οδησσο.
Το Πορφυρό Ποτάμι δεν είναι... "άλλο ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με ιστορικό προκάλυμμα", αλλά αποτελεί μια βαθιά ανθρωποκεντρική σπουδή γύρω από την πορεία του Ελληνισμού την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα.
Μέσα από το προσωπικό δράμα των άρτια δομημένων χαρακτήρων σε αυτό το βιβλίο, τα ιστορικά γεγονότα από "γνώση" γίνονται "βίωμα" του αναγνώστη!
Και σε αυτό το βιβλίο η Ιστορία, διατηρέι την εγκυρότητά της καθώς φιλτράρεται μέσα από τις ατομικότητες που υφίστανται τις συνέπειές της όχι πια ως απρόσωποι αριθμοί της ιστοριογραφίας.
Στις σελίδες της επιδέξιας μυθιστοριογράφου οι ήρωες εντάσσονται στο κάδρο των ιστορικών γενγονότων ως αυτόνομα υποκειμενά της, έχοντας επανακτήσει την ιδιότητα του Προσωπου που τους απαρνούνται οι ψυχρές καταμετρήσεις, σύμφωνα με το παράπονο του Χρόνη Μίσσιου στο "Καλά ,Εσύ Σκοτώθηκες Νωρίς"...
         Γι άλλη μια φορά η ιστορική ματιά της Σόφης Θεοδωρίδου εστιάζει στη συνύπαρξη Ελλήνων και Τούρκων στα χώματα της Μικρασίας και της Ανατολίας, όπως αυτή ανατράπηκε βίαια μεσα από τους πολέμους του 20ου αιώνα..
Σμυρνιοί, Πόντιοι και Καππαδόκες τώρα στροβιλίζονται σε ένα γαιτανάκι αίματος και πόνου.
Κι όμως!
Η Σόφη Θεοδωρίδου κατορθώνει να μη γίνει μονοδιάστατη αποφεύγοντας την παγίδα της επανάληψης:
Σε κάθε έργο προσθέτει και μια νέα πινελιά ιστορικής γνώσης.
         Αυτή τη φορά οι ιστορικές της αναφορές μας ταξιδεύουν από την καππαδοκία, στη μαυλιστική Σμύρνη ,στην Οδησσό για να μας γυρίσουν στα χωριά της Μακεδονίας.
Εστιάζουν στους πόθους που τροφοδότητσαν τα φτερά του ελληνικού στρατού καθώς εκείνος ζητησε να γευθεί τους καρπούς της Κοκκινης Μηλίάς που βύζαξε την εθνική μας συνείδηση αιώνες.
Ανάμεσα στα αλλα πλανάται σα σκιά ο θρυλικός Μαύρος Καβαλάρης, ο χαρισματικός Πλαστήρας με το τρομερό του Σειτάν Ασκέρ...
Μια άλλη άγνωστη πτυχή η οποία επιδέξια εντάσσεται στην πλοκή είναι η συμμετοχή των Ελλήνων στην παρεμβαση των Δυτικών Δυνάμεων στην Κριμαία ενάντια στον Κόκκινο Στρατό των Σοβιετικών που με την Επανάστασή τους ανέτρεψαν την τυραννία του Τσάρου.
Η συγγραφέας με οξυδέρκεια φωτίζει τη δυσαρεσκεια των Ρώσων και  αναδεικνύει μια πλευρά ενός παρασκηνίου που έστρεψε τους συσχετισμούς της διπλωματίας υπέρ του Κεμάλ κ ενάντια στους ελληνικούς πόθους.
Η ήττα, η συντριβή, το τσακισμένο ηθικό του ευσυνείδητου Αξιωματικού- αλλά και οι επερχόμενες δικτατορίες που εξευτέλισαν το κύρος του στρατού κ τον αποψίλωσαν από τα δημοκρατικά στοιχεία (Δικτατορία Παγκαλου).
Έπειτα, έχουμε την  Ανταλλαγή των Πληθυσμών , που πάυει να είναι όρος απροσωπος και "Ονομασία μιας Συνθήκης"(Λωζάννη).
Τώρα οι λέξεις ζυμώνονται με χώμα, αίμα και μιαν αύρα ανεπούλωτης νοσταλγίας.
Βιώνουμε τον αποχωρισμό στην πιο ολοκληρωτική έκφανσή του καθώς μας απορροφά το χάος των  στιγμών.
Από κει και πέρα το Πορφυρό Ποτάμι συνομιλει υπογείως με τη Νύφη καθώς εστιάζει κι αυτό στην ανοργάνωτη υποδοχή των προσφυγικών ροών μιας πατρίδας που διακίως χαρακτηρίστηκε μητριά...
Από την άλλη, η συγγραφική ματιά ακολουθεί τη γεμάτη αξιοπρέπεια κ αξιοσύνη προσπαθεια των προσφύγων να σταθούν στα πόδια τους κ να χτίσουν τους πρώτους τους συνοικισμούς..
Εδώ η πλοκή και το ατομικό δράμα κυριαρχούν ξανά επιφυλάσσοντας εφιαλτικες στιγμές - αβάσταχτου πόνου, που φέρνουν το πάθος του έρωτα σε αντιπαράθεση με το απώτατο χρεος, σε ένα κρεσέντο συναισθημάτων κι εσωτερικών συγκρούσεων, που φανερώνουν την ίσως σαδιστική όψη της ζωής...
Το κλίμα σε αυτό το τρίτο μέρος, όπως το προδιαγράφει κι ο υπότιτλός της, παραπέμπει στην ατμόσφαιρα μιας γνήσιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας με όλα τα αρχετυπικά στοιχεία της Τραγικής Ειρωνείας , της Υβρεως και της Νέμεσης...

Αυτή βαθιά τραγικότητα κι η παραφορά των συναισθημάτων στις κορυφώσεις της πλοκής ,είναι ένα οικείο γνώρισμα όλων των έργων της Σόφης Θεοδωρίδου που απαρνείται την ευκολη λύση της εξιδανικευμένης έκβασης –κατορθώνοντας έτσι να εμφυσήσει αληθοφάνεια στους ήρωές της.
Μικρό τίμημα ίσως σε αυτήν τη συγγραφική "ευσυνειδησία" του ρεαλισμού,

ο γλυκόπικρος απόηχος που μένει στην καρδιά όταν κλεινεις το βιβλίο της Σόφης Θεοδωρίδου
...Όπως ακριβώς δηλαδή συμβαίνει και στη ζωή,
που κυλάει σαν "Ποταμι"-
άλλοτε "πορφυρωμένο" από τα ηλιοβασιλέματα των ερώτων μας
κι άλλοτε βαμμένο από το αίμα των αθώων της Ιστορίας...

                                

                                                         Έλλη Δέδε

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΦΗ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ 
"ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ"

ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΣΟΦΗΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ Στον Αστερισμό Του Βιβλίου 

Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΓΙΑΤΡΟΣ

Η ΑΓΑΠΗΤΙΚΙΑ

ΠΟΡΦΥΡΟ ΠΟΤΑΜΙ

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΑΠ ΤΗ ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ

ΣΤΕΦΑΝΙ ΑΠΟ ΑΣΠΑΛΑΘΟ 

ΤΑ ΑΧΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΞΥΠΟΛΗΤΩΝ ΠΟΔΙΩΝ 


ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ