ΗΛΕΚΤΡΑ, Διδώ Σωτηρίου

                                           ΗΛΕΚΤΡΑ, Διδώ Σωτηρίου

                                        Είδος: Ιστορικό Μυθιστόρημα

                         Βαθμολογία:      10/10

Διασχίζοντας το Ν . Ηράκλειο ίσως έχετε αναρωτηθεί ποια είναι η γυναικεία φιγούρα στο Μνημείο της Αντίστασης, που απεικονίζει το γλυπτό της Ασπασίας Παπαδοπεράκη:

 Ένα “βιβλιαράκι” όμως έρχεται αφυπνίσει ξανά την εθνική μας μνήμη:

         Σε μιαν αξιέπαινη πρωτοβουλία οι Εκδόσεις Κέδρος φέτος (2014) επανεκδίδουν τη βιογραφική νουβέλα της Διδώς Σωτηρίου «Ηλέκτρα»  τιμώντας μια διπλή επέτειο:

     Φέτος (2014) συμπληρώνονται 70 χρόνια από το μαρτυρικό θάνατο της Nεοηρακλειώτισσας ηρωίδας του Ε.Α.Μ. ,Ηλέκτρας Αποστόλου στα υπόγεια της Γκεστάπο.

Ταυτοχρόνως ,φέτος πάλι (2014) μετράμε 10 χρόνια από το θάνατο της διεθνώς αναγνωρισμένης συγγραφέως και επίσης κοινωνικής αγωνίστριας, της Διδώς Σωτηρίου(1909-2004).

           Αυτές οι δυό εμβληματικές φιγούρες του Λαϊκού Κινήματος συναντιούνται σε ένα πραγματικά σπουδαίο βιβλίο, που γράφτηκε τέλη του ΄50 και πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε στο 2ο τόμο της  Ανθολογίας Αντιστασιακού Διηγήματος ΑΡΜΑΤΩΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ (εκδ. Αναγέννηση-επιμέλεια Θέμου Κορνάρου) ,αλλά τώρα επανεκδίδεται αυτόνομο με όλες τις διορθώσεις που απαιτεί μια επιμελημένη έκδοση. 

«Σύντομο, απλό βαθύ καθώς ταιριάζει», όπως λέει ο Καρυωτάκης.

        Ένα βιβλίο μικρό, εύληπτο, που μπορεί να αγγίξει τον καθένα και που οφείλουν να  διαβάσουν ΟΛΟΙ οι Έλληνες!

          Ποια είναι όμως η Ηλέκτρα Αποστόλου και πώς έγινε «η Ηλέκτρα της Ελευθερίας»;

H Hλέκτρα Αποστόλου γεννήθηκε από ευκατάστατη οικογένεια στην Αθήνα το 1912.Παρόλη την προνομιακή καταγωγή της διέθετε ένα σπινθηροβόλο πνεύμα και κοινωνική ευαισθητοποίηση που σύντομα την οδήγησαν στις τάξεις του Αγώνα -πρώτα μέσα από την ΟΚΝΕ και αργότερα το ΚΚΕ, όπως και τον αδελφό της, Λευτέρη Αποστόλου. 

Συμμετείχε σε διεθνή Αντιφασιστικά Συνέδρια(1934-1935)

         Στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά συνελήφθη και κρατήθηκε δύο χρόνια στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ, όπου βασανίστηκε. 

Όταν αποφυλακίστηκε, πέρασε στην παρανομία και συνέχισε την επαναστατική της δράση ως γραμματέας του Γραφείου της ΟΚΝΕ Μακεδονίας-Θράκης. 

                              Μέσα σε όλα παντρεύεται τον ομοϊδεάτη της Γιάννη Σιδερίδη. 
Το 1939 συνελήφθη εκ νέου και εξορίστηκε στην Ανάφη. Λίγο πριν από τη μεταγωγή της στο νησί, γέννησε σε επικίνδυνες συνθήκες την κόρη τους, Αγνή.

Η έναρξη της Κατοχής τη βρήκε στην εξορία. 

Τον Σεπτέμβρη του 1942, ενώ βρισκόταν στο Τμήμα Μεταγωγών Αθηνών, παρέδωσε σε φιλική οικογένεια την τρίχρονη κόρη της ,που ως τότε τη συντρόφευε στις φυλακές, κι έπειτα απέδρασε.

Πέρασε πάλι στην παρανομία και εντάχθηκε στην εθνικοαπελευθερωτική, φεμινιστική οργάνωση Λεύτερη Νέα. 
Η Ηλέκτρα Αποστόλου μέσα από τον αγώνα της για Κοινωνική Δικαιοσύνη οραματιζόταν παράλληλα τη Γυναικεία Χειραφέτηση. 

          Επικεφαλής του Τομέα Διαφώτισης του ΚΚΕ, οργάνωσε και συμμετείχε στα αιματοβαμμένα συλλαλητήρια ενάντια στα σχέδια «πολιτικής επιστράτευσης» των δυνάμεων Κατοχής για το «Πρόγραμμα Εργασίας» του Φριτς Ζάουκελ , καθώς κι ενάντια στη βάρβαρη κατοχή των Βουλγάρων στη Μακεδονία.

                   Τον Ιούλιο του 1944, λίγο πριν ανατείλει το φως της λευτεριάς, η Ηλέκτρα θα λάβει το «Στέφανο του Μαρτυρίου»  με τον απρόσμενο και συγκλονιστικό τρόπο που γλαφυρά μας περιγράφει η πένα της μεγάλης Διδώς και βέβαια με την περιώνυμη ανάκριση, που έχει αναχθεί σε «ύμνο της Αντίστασης» και τη μνημονεύουν οι απανταχού ελεύθερα σκεπτόμενοι Έλληνες:

-Πώς λέγεσαι;

-Ελληνίδα!

-Πού μένεις;

-Στην Ελλάδα!

-Για ποιους δουλεύεις;

-Για τον Ελληνικό Λαό!

-Ποιοι είναι οι συνεργοί σου;

-Όλοι οι Έλληνες!

Αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα προσεγγίζει το περιεκτικό έργο της Σωτηρίου-συνοδευμένο από ένα διευκρινιστικό πρόλογο του Νίκου Μπελογιάννη, γιου του εκτελεσθέντος Νίκου Μπελογιάννη της αγωνίστριας Έλλης Παππά (αδερφής της Διδώς , που επίσης γέννησε το μοναχοπαίδι της στην φυλακή).

                            Δεν είναι η πρώτη αναφορά στην Ηλέκτρα. 
Έχει προηγηθεί μια, περισσότερο λογοτεχνική, από την Έφη Πανσελήνου και το «ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ», όπου λόγω της λογοκρισίας παραλλάσσονται όλα τα ονόματα(Ηλέκτρα-Ηρώ, Αγνή-Αυγή). 

Επίσης η Μέλπω Αξιώτη θα αναφερθεί στη βασανισμένη πορεία της Ηλέκτρας ανθολογώντας ήρωες της Αντίστασης. 

Η Διδώ της Αριστεράς και της Ελλάδας, ωστόσο μας δίνει το πληρέστερο κείμενο γι αυτήν την ηρωίδα με τη νουβέλα "Ηλέκτρα".

Το συνέγραψε το 1959-1960 και πρωτοδημοσιεύτηκε στο 2ο τόμο απ' την Ανθολογία Αντιστασιακού Διηγήματος (σε επιμελεία του Θέμου Κορνάρου) με τίτλο «Αρματωμένη Ελλάδα»(εκδόσεις Αναγέννηση.)

        Κείμενο που μέσα στην οικονομία της αφήγησης διαθέτει μια μοναδική περιεκτικότητα και σyγκινησιακό φορτίο μεγάλο.

           Αν είχα να προσάψω κάτι θα ήταν μόνο ότι ήθελα πλουσιότερο φωτογραφικό υλικό σε αυτήν την επετειακή έκδοση-ειδικά αυτή τη χαρακτηριστική φωτογραφία με την Ηλέκτρα να κρατά χαμογελαστή την μπέμπα της, στην Ανάφη μάλλον-μια ηλιαχτίδα μέσα στο ζόφο των απάνθρωπων και παράλογων φυλακών…(φωτο παρακατω)

               Αν και ως βιογραφία από το χέρι μιας στενής φίλης και συναγωνίστριας της Αποστόλου, το βιβλίο «ΗΛΕΚΤΡΑ» παρέχει ακριβείς πληροφορίες για τη ζωή της Αποστόλου, η δομή είναι μυθιστορηματική.

        Έτσι, δεν έχουμε μια ψυχρή αποτίμηση των γεγονότων , δεν έχουμε μια άνευρη χρονολογική παράθεση των βασικών σταθμών της ζωής της αγωνίστριας, αλλά ένα κείμενο με πύρινα συναισθήματα που πυρπολεί την ψυχή του αναγνώστη, χάρισμα που συνοδεύει όλα τα έργα της Διδώς Σωτηρίου..

                Η Διδώ θέλησε να συνθέσει ένα παραστατικότατο ψυχογράφημα της Ηλέκτρας αποδίδοντάς της κατά προσέγγιση λογισμούς και προβληματισμούς που φανερώνουν τα ευγενή της κίνητρα και την αυταπάρνησή της απέναντι στο Ιδανικό της Ελευθερίας, συστήνοντάς μας μια σπουδαία γυναίκα με σάρκα και οστά κι όχι μια χάρτινη προσωπογραφία. 

Σε αυτό συμβάλλει κι η άμεση γλώσσα που ρέει αβίαστα  κι αφήνει ανεξίτηλη στάμπα στην ψυχή με τα βαθύτατα νοήματά της.

              Με αφορμή την Ηλέκτρα, στο βιβλιαράκι αυτό  η Διδώ παραθέτει επιπλέον ένα βραχύ χρονικό των παθών του λαού κάτω από τον τριπλό ζυγό του. Χωρίς να αναλίσκεται σε ημερομηνίες ή ονόματα η Διδώ αφηγείται τα καίρια εκείνα στιγμιότυπα που καταδεικνύουν την απόλυτη βαρβαρότητα των κατακτητών και σε βρίσκουν στην καρδιά με ακρίβεια και διεισδυτικότητα σφαίρας. 
Έτσι, λιτά και αφοπλιστικά, όπως κανένας ιστορικός ίσως δε θα μπορούσε, η Σωτηρίου σε λιγοστές αράδες  ξεμπροστιάζει απόλυτα τα άλλοθι όσων τόλμησαν να συνδράμουν τις δυνάμεις κατοχής και είχαν το θράσος έπειτα να διεκδικούν δάφνες εξουσίας και …πατριωτισμού!

                Ευτυχώς ήρωες/ίδες σαν την Ηλέκτρα Αποστόλου και πλήθος άλλους ομοίους της, διέσωσαν πραγματικά την έννοια της Πατρίδας και βιβλία σαν αυτό επανατοποθετούν την… "πολυβασανισμένη" έννοια του «Πατριωτισμού» στις πραγματικές διαστάσεις της.

H Διδώ, λοιπόν, ξεκινά  την πορεία αυτής της σύντομης βιογραφίας με ένα πολύ συγκινητικό στιγμιότυπο και με την απόδραση της Ηλέκτρας από το Μεταγωγών κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Υπό τη μορφή συλλογισμών της Ηλέκτρας μας ξετυλίγονται σημαντικότερα σημεία του παρελθόντος της, γι αυτό δε μαθαίνουμε λεπτομέρειες για την προπολεμική της δράση, παρά όσα χρειάζονται για να την κατανοήσουμε.

                 Εντυπωσιαζόμαστε από την πρόωρη αφύπνιση της καλομαθημένης αστής, που παρατηρώντας τις δοκιμασίες της βιοπάλης από το προσωπικό του ίδιου της του σπιτιού, εγκατέλειψε πρόθυμα την ασφάλεια της άνετης ζωής της για να μοιραστεί με τους φτωχούς την αγωνία τους για ένα δικαιότερο αύριο. 

            Αγέρωχη την ακολουθούμε στους αγώνες της με σαφή έμφαση στα χρόνια της Κατοχής.

             Με δέος μοιραζόμαστε μαζί της την αγωνία της Μητρότητας όπως τη βίωσε η Ηλέκτρα στη φυλακή, ενώ μαθαίνουμε το προσωπικό της δράμα, που μου έφερε στο νου την εξαιρετική ταινία για τη Μαυρογένους και τη σπαρακτική στιγμή όπου η «Μαντώ»(Καρέζη) αποχαιρετά τον ετοιμοθάνατο «πρίγκιπα Δ.Υψηλάντη»(Φυσσούν)που τόσο βαθιά αγάπησε, έχοντας «θυσιάσει» την προσωπική τους ευτυχία για τον Αγώνα. Όλα για τον Αγώνα! Ακόμη κι η ίδια η Γυναίκα! Και πόση πίκρα στο τέλος…

Tέτοια ηρωίδα υπήρξε και η Ηλέκτρα! Ύστερα από την ξέγνοιαστη ζωή, ύστερα από την αποδοχή των γονιών της, ύστερα από την ασφάλειά της, απαρνήθηκε και τον αγαπημένο της όταν αυτός λύγισε και απαρνήθηκε τον κομμουνιστικό αγώνα…
Μόνο η ίδια ξέρει πόσο πόνεσε στη σκέψη ότι άφησε το Γιάννη της να αργοσβήνει μόνος από φυματίωση.

            Κι αυτό ακόμα το έδωσε στην Ελλάδα!
Κι αυτό άντεξε να το χάσει η Αλύγιστη Ελληνοπούλα- ταγός …«αμετανόητη» της Ελευθερίας!
Μαντώ και Ηλέκτρα! Πόσες ομοιότητες! Στην αγνότητα, στον πλούτο που απαρνήθηκαν για την πατρίδα , στην αυτοθυσία και στην τραγικότητα...

                  Γιατί πάνω από τη χαρά της οικογενειακής θαλπωρής η Ηλέκτρα Ήθελε Να Λέγεται Άνθρωπος, όπως σαλπίζει ο Τάσος Λειβαδίτης: Δεν ξαπόστασε στα «ηλιοβασιλέματα»,που… «φοβόταν» ο ποιητής, παρά διέσχισε τη «νύχτα» σμιλεύοντας την ανατολή που θα ατένιζαν κάποιοι άλλοι. "Μάτωσαν τα χείλη της από τις φωνές" του αγώνα σε δρόμους και πλατείες για να αντηχούν κάποτε στις στράτες μονάχα οι «φυσαρμόνικες»της ειρήνης που οραματίστηκε εκείνος…

                        Ούτε η Μητρότητα ανέκοψε την αγωνιστική ορμή της Ηλέκτρας. Αντίθετα. 
Το αγωνιστικό της φρόνημα έδωσε στη φλογερή μητρική της αγάπη για την Αγνούλα της οικουμενικές διαστάσεις –χρίζοντας τη «Μητέρα όλων των Παιδιών», που αγωνίστηκε να τους κληροδοτήσει ένα μέλλον λουσμένο στον Ήλιο της Δικαιοσύνης!

Η μάνα Ηλέκτρα Αποστόλου συγκαταλέγεται στους εκλεκτούς που εκπλήρωσαν τη «διαθήκη» του Νίκου Γκάτσου στο "Εμείς Που Μείναμε": «Και πριν για πάντα η Νύχτα να μας πάρει, θα κάνουμε τη γη προσκυνητάρι και κούνια για τ’ αγέννητα παιδιά»…

Προσωπικότητες σαν την Ηλέκτρα Αποστόλου, που ανέδειξαν οι κοινωνικοί αγώνες και οι προκλήσεις της Ιστορίας στέκουν τελικά πάνω από «κομματικά όρια» και αναδεικνύουν έννοιες πανεθνικές όπως η ενότητα, η ομοψυχία κι η αυταπάρνηση-με απώτερο σκοπό τη Διάσωση του Ανθρώπου.
Γι' αυτό δεν αρκούν τα Μνημεία σε κάποιες πλατείες αλλά οι πράξεις μας. Χωρίς αυτό εκείνα μένουν άψυχες σκαλισμένες πέτρες μοναχά.
Κι αν πλήθος εθνομαρτύρων σαν την Ηλέκτρα , που επεβίωσαν του Πολέμου, έμειναν αδικαίωτοι από την Πατρίδα δοκιμάζοντας μονάχα διώξεις και αγωνίες στον καιρό τους –ας δικαιωθούν μέσα από μια μνήμη που θα τους τιμά και μια στάση ζωής που θα κρατά άσβεστο το Φως της Ειρήνης, στο οποίο έριξαν προσάναμμα το ίδιο το κορμί τους κάποτε για να το απολαύσουμε εμείς ελεύθεροι.
Ανεκτίμητο απόκτημα λοιπόν για τη βιβλιοθήκη και την ιστορική μνήμη το διαμαντάκι της Διδώς Σωτηρίου για τη Γυναίκα , τη Μάνα ,την Αγωνίστρια –την Ηλέκτρα της Ελλάδας!

                   ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ(Wikipedia)

                                   

Μεγαλύτερη αδελφή της Έλλης Παππά, γεννήθηκε στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας και το 1909 η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη. Ήρθε ως πρόσφυγας στον Πειραιά και κατόπιν στην Αθήνα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, όπου και σπούδασε γαλλική φιλολογία, συνεχίζοντας τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης στο Παρίσι. Εκεί συνδέθηκε στενά με τους Αντρέ Μαλρώ και Αντρέ Ζιντ. Το 1936 άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα και ως ανταποκρίτρια του περιοδικού Νέος Κόσμος της Γυναίκας στο Παρίσι.
Κατά την διάρκεια της κατοχής (1941-1944) έλαβε ενεργό μέλος στην Εθνική Αντίσταση, προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες τον αντιστασιακό Τύπο. Το 1944 έγινε αρχισυντάκτρια της εφημερίδας Ριζοσπάστης, όπου και ασχολήθηκε με την κάλυψη και τον σχολιασμό των εξωτερικών γεγονότων. Το Νοέμβριο του 1945 εκπροσώπησε την Ελλάδα μαζί με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Παρίσι.
Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο συνεργάστηκε με το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης και την εφημερίδα Η Αυγή χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο «Σοφία Δέλτα».[1] Διετέλεσε επίσης αρχισυντάκτρια στο περιοδικό Γυναίκα και επιστημονική συνεργάτρια στα περιοδικά Γυναικεία Δράση και Κομμουνιστική Δράση δημοσιεύοντας επιφυλλίδες, χρονογραφήματα και διηγήματα. Το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Οι νεκροί περιμένουν κυκλοφόρησε το 1959.
Τα έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Το μυθιστόρημά της Ματωμένα χώματα έχει κυκλοφορήσει σε 250.000 περίπου αντίτυπα. Συμμετείχε ενεργά στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της χώρας μέσα από τις τάξεις της αριστεράς. Δεν εργάστηκε ποτέ ως καθηγήτρια, γιατί αφοσιώθηκε στην δημοσιογραφία και στην λογοτεχνία. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες δημοσιεύοντας τις εντυπώσεις της.
Το 2001 η Εταιρία Ελλήνων Συγγραφέων καθιέρωσε προς τιμήν της το βραβείο Διδώ Σωτηρίου, το οποίο απονέμεται «σε ξένο ή Έλληνα συγγραφέα που με τη γραφή του αναδεικνύει την επικοινωνία των λαών και των πολιτισμών μέσα από την πολιτισμική διαφορετικότητα». Τα περισσότερα έργα της μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, ενώ ή λογοτεχνία της διακρίνεται για τον ρεαλισμό, την απλότητα, τη δραματική αφήγηση και τον αδρό δημοτικό λόγο της.
Βραβεύσεις
Βραβείο Ελληνοτουρκικής Φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί (1983)
Βραβείο Ελληνοτουρκικής Φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί (1985)
Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1989)
Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1990)
Βραβείο του Ελληνικού Ινστιτούτου της Αγγλίας (1993)
Βραβείο από τον τότε πρόεδρο της ελληνικής δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος της Τιμής (1996)
Βραβείο από τον τότε πρόεδρο της γαλλικής δημοκρατίας Ζάκ Σιράκ με το παράσημο Commandeur De l'Ondre Du Merite

                                    Εργογραφία

• Οι νεκροί περιμένουν (1959)
• Ηλέκτρα (1961)
• Ματωμένα χώματα (1962)
• Η Μικρασιάτικη Καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο (1975)
• Εντολή (1976)
• Μέσα στις φλόγες (1978)
• Επισκέπτες (1979)
• Κατεδαφιζόμεθα (1982)
• Θέατρο (1995)
• Τυχαίο συναπάντημα και άλλες ιστορίες (2004)
• Ηλέκτρα (πρόλογος Νίκος Μπελογιάννης) Εκδόσεις Κέδρος 2014